Πατώντας ο αντάρτης χαλυβδόκρανο
με το ορφανό μαζί το αύριο κοιτούν.
Το εξήντα οχτώ εστήθηκε το άγαλμα
στον Γράμμο, έξω απ' τη Μπορόβα,
του νομού Κορυτσάς,
στα σύνορα κοντά.
Στη μνήμη της γερμανικής σφαγής
αμάχων εκατόν εφτά,
σε αντίποινα πως χτύπησαν
ναζήδες οι αντάρτες.
Την έκτη του Αλωνάρη
του σαράντα τρία,
ήταν σε φόβο οι Ναζί,
περίμεναν απόβαση
στον νότο της Ευρώπης,
κατέβαζαν στρατεύματα.
Στη Σικελία έγινε
στις δέκα του μηνός, πρωί.
Οχτώ Σεπτέμβρη οι Ντούτσικοι
το κλέος επαρέδωσαν,
και πήρανε οι Φύρεροι
τότε την Αλβανία,
και μήνες δεκατέσσερις
επρόλαβαν στη χώρα,
προτού επαναπατριστούν
τέλη του Νοεμβρίου.
Τώρα, σε κάθε επέτειο
συγγνώμη κατατίθεται
του Γερμανού του πρέσβη,
«ποτέ ξανά!» ορκίζεται.
Συμπροσκυνούν χοτζαϊστές,
τουρίστες απ' τα ξένα,
και οι παπάδες συγχωρούν
κακά μετανιωμένα.
ΥΓ
αλβανόφωνα βίντεο με τον γερμανό πρέσβη
με επιζήσασα
και θεία λειτουργία σε εκκλησάκι
Μπορόβα, λοιπόν, χωριό του δήμου Κολόνιας,
επαρχίας Ερσέκας, νομού Κορυτσάς.
Tότε, είχε μέχρι και 500 κατοίκους.
Έχει βλάχικη παρουσία η περιοχή,
όπως φαίνεται και στο όνομα colonia (αποικία).
Το δε όνομα του χωριού,
από τη σλάβικη ρίζα του πεύκου, bor.
Κατέβαζαν, λοιπόν, στρατό
προς ενίσχυση της παραλιακής άμυνας
των νοτιότερων Βαλκανίων,
και χτυπήθηκαν Γερμανοί και Ιταλοί
από τους παρτιζάνους
με αρχηγό τον Ριζά Κοδέλι (Riza Kodheli)
σε δρόμο μεταξύ του χωριού
Μπορόβα και Μπαρμάς.
Τραυματίες πρέπει να είχανε,
και πολύωρη καθυστέρηση,
και αντ' αυτού κάψανε δυο χωριά
και σκοτώσανε 107 ανθρώπους,
κυρίως, παιδιά, γυναίκες, και γέρους.
περισσότερα σε
Το 1968 δυο γλύπτες, ο Ιλία Τζάνο και ο Πίρο Ντολάκου
έφτιαξαν ένα μνημειακό σύμπλεγμα για τη σφαγή.
Μετά την πτώση του καθεστώτος
οι καινούριοι μετέφεραν το ««Ορφανό με τον Παρτιζάνο»
σε άλλο μέρος (το λέω ορφανό, δεν έχω δει τέτοιο τίτλο,
απλώς υποθέτω σε σύνθεση αντάρτη με μικρό παιδί
μετά από σφαγή, το πιθανότερο να είναι ορφανό)
Καλλιτεχνικά, το θεωρώ ένα απ' τα καλύτερα μνημεία αντίστασης.
εδώ εικόνες και πληροφορίες,
από Ιρλανδό χοτζαϊστή, αλβανολόγο.
Οι υπεύθυνοι Γερμανοί, ο ένας σκοτώθηκε
στη Σερβία τον Οκτώβρη του 1944,
ο άλλος δικάστηκε, αποφυλακίστηκε το 1951,
και έγινε και πολιτικός σύμβουλος του FDP.
Ενός αυστριακού σφαγέα ο γιος, ο Markus, βρήκε το ημερολόγιο
του πατέρα του και ζήτησε συγγνώμη
...το ματωμένο καλοκαίρι της γερμανικής Μεραρχίας Εντελβάις στην Ήπειρο.
Τα ολοκαυτώματα σε Μουσιωτίτσα, Κομμένο Άρτας,
Λιγκιάδες Ιωαννίνων και Παραμυθιά
Από Ημέρας Μνήμης Ζαγορίου
Τον Αύγουστο του 2011, στο πλαίσιο του Θερινού Σχολείου για την Εθνογραφία, την Ανθρωπολογία και τη Συγκριτική Λαογραφία των Βαλκανίων που διεξάγεται από το διεθνές Δίκτυο Border Crossings κάθε χρόνο στην Κόνιτσα και έχει ως σκοπό του τη μελέτη των συμβολικών συνόρων ανάμεσα στους ανθρώπους που κατοικούν σε μεθοριακές περιοχές, επισκέφτηκα με μια ομάδα ελλήνων και ξένων φοιτητών ένα κομμάτι αυτής της ίδιας διαδρομής που ακολούθησε και η 1η Ορεινή Μεραρχία εκείνο το καλοκαίρι του 1943. Περάσαμε από την Αετόπετρα και το Αηδονοχώρι, στην ελληνική μεριά του συνόρου, κι από κει μέσω του νέου τελωνείου της Μέρτζιανης στο Λεσκοβίκι από την αλβανική πλευρά. Συνεχίσαμε το δρόμο που οδηγεί προς την Κορυτσά και φτάσαμε μέχρι την Ερσέκα. Η εμπειρία της τραυματικής μνήμης κοινή, μέσα από τα μνημεία που καταγράψαμε, με μια ωστόσο σημαντική διαφοροποίηση: το εμβληματικό μνημείο στο χωριό Μπαρμάς -ένα ορειχάλκινο σύμπλεγμα που αναπαριστά αντάρτες με τεχνοτροπία σοσιαλιστικού ρεαλισμού- ήταν διάτρητο από σφαίρες και η μαρμάρινη επιγραφή του -ως φόρος τιμής στην ανταρτική ομάδα Τομόρρι που αντιστάθηκε σθεναρά στους Γερμανούς- σπασμένη σε πολλά κομμάτια που τα αναζητήσαμε γύρω από το μνημείο. Σκεφτήκαμε πως ήταν η οργή μιας κοινωνίας δεσμευμένης επί δεκαετίες σ’ ένα αυταρχικό καθεστώς που προκάλεσε αυτή την αντίδραση. Ο ρόλος μας, άλλωστε, ως ανθρωπολόγων είναι, σε τελική ανάλυση, να κατανοούμε και να ερμηνεύουμε. Με πρωτοβουλία ενός τούρκου φοιτητή μαζέψαμε τα κομμάτια της επιγραφής και τα συνδέσαμε σαν ένα παζλ στην άκρη του επαρχιακού δρόμου. Φωτογραφήσαμε την επιγραφή, για να μας την μεταφράσουν αργότερα στην Κόνιτσα οι αλβανοί φοιτητές που συμμετείχαν στο Σχολείο, και συνεχίσαμε το δρόμο μας, διαπιστώνοντας ότι ανάλογη αντιμετώπιση είχαν και άλλα μνημεία που είχε ιδρύσει το καθεστώς Χότζα στην περιοχή, με εξαίρεση το επιβλητικό και συγκινητικό μνημείο στη Μπορόβα, ένα χωριό που είχε την ίδια τύχη με τα δικά μας στο Ζαγόρι, και κάθε χρόνο τέτοια εποχή τιμά τους νεκρούς του, και το παρτιζάνικο νεκροταφείο της Ερσέκας. Το επόμενο καλοκαίρι, με μια άλλη ομάδα φοιτητών έκανα την ίδια διαδρομή, για να διαπιστώσω με έκπληξη ότι μια ολοκαίνουργη μαρμάρινη πλάκα με την ίδια επιγραφή είχε τοποθετηθεί στη βάση του μνημείου στο Μπαρμάς και ότι στις τρύπες που είχε το ορειχάλκινο σύμπλεγμα από τις σφαίρες είχαν τοποθετηθεί γαρύφαλλα. Η μνήμη, λοιπόν, είναι μια διαδικασία ενεργή, πολιτική και διαπραγματεύσιμη στο εκάστοτε παρόν, γι’ αυτό και πολύ συχνά μπορεί να προκαλέσει τραυματικές αλλά και αντιφατικές αντιδράσεις.
imgs
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου