για τα 80 χρόνια από την ελεύθερη Αθήνα
προς ενίσχυση της
εγχώριας καλλιτεχνικής εργασίας.
Όπως ακριβώς θα ενισχυθούν τα δημόσια έργα
και δίκτυα, λόγω μείωσης τουριστών,
έτσι ακριβώς πρέπει να βρεθούν
και οι τρύπες στη νεοελληνική
πολιτιστική ιστορία,
και να μπαλωθούν.
Κατόπιν λήξεως της καραντίνας
ένας ελευθερωτικός συνειρμός είναι
να βρούμε και να συγκρίνουμε
τις πρώτες μεταπολεμικές ταινίες.
Πώς εκφράστηκαν οι λαοί
μέσω της τέχνης, όταν
αντίκρισαν της λευτεριάς το φως;;
Ο τίτλος «Αδούλωτα τραγούδια»
είναι συγκερασμός δύο ταινιών του 1946,
μιας πολωνικής ονόματι «Απαγορευμένα Τραγούδια»,
Zakazane Piosenki (Ζακαζάνε Πιοσένκι),
https://en.wikipedia.org/wiki/Zakazane_piosenki
https://youtu.be/E4J7tdavWeo
και μίας ελληνικής ονόματι «Αδούλωτοι Σκλάβοι».
https://el.wikipedia.org/wiki/Αδούλωτοι_σκλάβοι
https://youtu.be/tx2-mV5bYng
Καλύτερο θα 'ταν «Αδούλωτες ψυχές»,
«Ελεύθερα τραγούδια»
*το αδούλωτος δεν μεταφράζεται εύκολα
στις ξένες γλώσσες.
Και η μεν πολωνική
έγινε μέρος της εθνικής ταυτότητας,
την ξέρουν και τα θρανία,
ενώ η ελληνική
στον Άδη κείτεται
μαζί με το αίτημα
για ταινία
που θα κλείνει
με την πανηγυρική
απελευθέρωση της Αθήνας.
Ξένοι κινηματογραφιστές θα είχαν προβάλει
αυτό το διαμάντι στην ιστορία τους.
Σκηνοθέτης του χόλιγουντ αν ζητήσει
σκηνές απελευθέρωσης από ευρωπαϊκές πόλης,
δεν υπάρχει περίπτωση να μην τον συγκινήσει
η Αθήνα.
Σαν να μην έφτανε αυτό,
ήρθε πρόσφατα και μνήμη
από τον Μίκη Θεοδωράκη,
πως την ίδια εποχή, 1945-46,
ενώ μοίραζαν συσσίτια σε φοιτητές,
έκαναν αίτηση
και οι σπουδαστές των ωδείων,
τότε ο γενικός του Υπουργείου Επισιτισμού
απάντησε:
«Εσείς δεν είστε φοιτητές. Είστε βιολιτζήδες
που παίζετε για διασκέδαση. Πηγαίνετε, παρακαλώ!»
https://www.gazzetta.gr/plus/koinwnia/article/1465339/mikis-theodorakis-75-hronia-idia-myala-idios-mesaionas
Τι να εννοούσε;; ότι τα πράγματα είναι ζόρικα,
κι οι τέχνες τώρα περισσεύουν;;
ή να πάν στα ξενυχτάδικα
να βγάζουν το ψωμί τους;;
Απλώς υπενθύμισε ότι στην Ελλάδα οι σχέσεις
της τέχνης με την κοινωνία (εξουσία, μεσάζοντες,
κοινό) είναι προβληματική και επιπόλαια,
δεν έχει ρίζες και βάθος.
Η χώρα του Σοπέν που έχει συστηματική
μουσική εκπαίδευση από το 1364,
κόσμησε αντάξια την ιστορία της:
Δεκατέσσερα αντιστασιακά τραγούδια
δημιούργησαν την πρώτη μεταπολεμική
ταινία της Πολωνίας.
Κατ' αναλογία της απάντησης
του Πικάσο σε Γερμανό για την Γκουέρνικα,
και οι Πολωνοί θα έπρεπε να απαντήσουν
«Εσείς τα φτιάξατε τα τραγούδια!»
Από το Σεπτέμβρη του 1939
ξεκινά μεγάλος διωγμός
της πολωνικής παιδείας και ύπαρξης.
Η ναζιστική θεωρία του Ζωτικού Χώρου
έχει προτεραιότητα να εξοντώσει Πολωνούς.
Οι Εβραίοι εξαφανίζονται λόγω κατώτερου αίματος,
οι Πολωνοί για γεωπολιτικούς λόγους.
Η γη τους ανήκει στο Τρίτο Ράιχ,
γιαυτό δεν τους επιτρέπεται
ούτε καν ένα ψευδοκράτος.
Τσέχοι (εντός του Ράιχ) και Σλοβάκοι έχουν, οι Πολωνοί όχι.
Τι σημαίνει για την εθνική παιδεία
η ύπαρξη κράτους-μαριονέτας;
ότι τουλάχιστον υπάρχει επαφή
του λαού με τον πολιτισμό του,
εφημερίδες, βιβλία, σχολεία, ταινίες.
Το 1943 δημιουργείται η Φίνος Φιλμ
και οι πρώτες κατοχικές ελληνικές ταινίες.
Η ακριβής αναλογία με την Πολωνία
βρίσκεται στη Βουλγαρική ζώνη κατοχής Θράκης/Μακεδονίας.
Και εκεί τιμωρούνται η κατοχή και προβολή
εθνικών στοιχείων πολιτισμού.
Ή θα γίνουν Γερμανοί και Βούλγαροι,
ή θα εξοντωθούν.
Για αυτό και οι κριτικοί αντιδρούν
στην πρώτη προβολή της ταινίας το 1946,
και στέλνουν πίσω τους δημιουργούς
για να την κάνουν πιο αντιγερμανική.
'Ετσι το παιδί που κοροϊδεύει
τραγουδώντας τους Γερμανούς
σκοτώνεται, ενώ στην πρώτη εκδοχή διαφεύγει.
Η κατάσκοπος των Γερμανών στην πρώτη ξυρίζεται,
στη δεύτερη εκτελείται.
Προστίθεται γερμανός που διατάζει
τη μάνα του μουσικού
να παίξει στο πιάνο «Ντόιτσλαντ υμπερ άλες»,
και επειδή δεν το κάνει, τη χτυπάει.
Το κοινό υποδέχτηκε θερμά
και την πρώτη εκδοχή, και τη δεύτερη.
Το 1947 και '48 έγιναν ταινίες
και για το Άουσβιτς, και την εξέγερση της Βαρσοβίας.
Δεν χρειαζόταν και η πρώτη ταινία
να εστιάζει στα οικεία κακά,
στη θλίψη και τη συμφορά.
Εκτός από το ψυχοθεραπευτικό, καθαρτικό της ρόλο,
η ταινία έχει μεγάλη αξία για τη μουσική.
Σπάνια η τέχνη του ήχου έχει ισότιμη σχέση
απέναντι στην εικόνα, και γενικότερα στην κοινωνία.
Είτε θα συνοδεύει η μουσική για να φάμε, για να δούμε,
να πορευτούμε, να κάνουμε άλλα πράγματα,
είτε θα εξέχει με την πόζα του μιούζικαλ.
Όχι ότι δεν έχουν την αξία τους και αυτά,
αλλά στην Ελλάδα ο κόσμος έτσι έμαθε τη μουσική,
ως συνοδεία, εργαλείο και πόζα.
Μεσαίωνα αποκαλεί ο Μίκης
την κατάσταση της μουσικής παιδείας στην Ελλάδα,
αλλά δεν έχουν ευθύνη και οι μουσικοί
απέναντι σε αυτό;;
Πόσες ταινίες, ελληνικές, ή ξένες, χωρίς να είναι μιούζικαλ,
έχουν δέκα τραγούδια δεμένα με μέτρο στη ροή τους;;
Αν ήμουν πολωνάκι, κι έβλεπα την ταινία,
θα πήγαινα να γραφτώ σε ένα ωδείο.
Πόσα ελληνάκια, ακούγοντας αντάρτικα,
αυτό θα ήταν αφορμή για να ανοίξουν
την πόρτα του σπιτιού της μουσικής;;
μάλλον αφορμή για να γραφτούν
σε κάποιο κόμμα.
Σπανίζει το εμβατηριακό, τετραγωνισμένο ύφος
από τα λαϊκά πολωνικά τραγούδια της κατοχής.
Και ενώ είμαστε λεβέντες και ήρωες μετά μουσικής,
δυσκολεύεται τόσο η τέχνη, όσο και η ιστορία
να αφηγηθούν τα περασμένα γεγονότα.
Μόλις το 1945 σε ελληνική ταινία
γίνεται νύξη για τον πόλεμο,
κι αυτό μέσω ενός ρομάντζου ονόματι «Ραγισμένες Καρδιές».
Κοπέλα μαθαίνει ότι αγνοείται ο αγαπημένος της
στον πόλεμο του σαράντα,
κάνει καινούρια σχέση, εμφανίζεται ο πρώην,
τη διεκδικεί και την κερδίζει.
Το 1946 ο στρατός κάνει την ταινία
«Καταδρομή στο Αιγαίον» σε σενάριο Καραγάτση
και πρωταγωνιστή τον Κωνσταντάρα
για να τονίσει τη συμμετοχή
της Κυβέρνησης του Καΐρου
στην αντίσταση.
Ακολουθεί η ταινία «Αδούλωτοι Σκλάβοι»
που τολμά να εστιάσει στην εγχώρια αντίσταση
από ομάδα σπουδαστών του θεάτρου·
κινηματογραφική πρεμιέρα για Λαμπέτη
και Χατζηδάκι, που έγραψε τη μουσική,
όπως το «ορατόριο της Μεγάλης Παρασκευής»
ακρόαμα για ξεκάρφωμα,
αν τους πιάσουν μαζεμένους στο δωμάτιο
https://youtu.be/h28LlWMksXs
το Τραγούδι της Αυγής
https://youtu.be/tx2-mV5bYng?t=1984
από την Ιωάννα Άλβα σε καφέ-σαντάν
με Γερμανούς στρατιώτες. Όταν τελειώνει,
δίνει κύλινδρο παρτιτούρας
με συνομωτικές πληροφορίες στον πιανίστα,
που θα οδηγήσουν σε χτύπημα γερμανικών θέσεων
από τους συμμάχους.
Με αφορμή την αξυρισιά σε κατοχή (και καραντίνα),
φτιάχτηκε και ένα θεατρικό ιντερμέτζο εκτόνωσης
https://youtu.be/tx2-mV5bYng?t=2374
νά και χαμένη σκηνή του διαλόγου της Λαμπέτη
με τον σεξπηρικό γάιδαρο στην αρχή της ταινίας,
https://youtu.be/VsK0idaZr9Y
σε κάποιο λογοκριτή δεν άρεσε
και έβαλε στρατιωτικά εμβατήρια
Η παρέα είχε σκοπό να ανεβάσει
το Όνειρο Θερινής Νυκτός,
πριν ο πόλεμος τους βρει.
Το τελείωμα, τέλος, της ελληνικής
https://youtu.be/tx2-mV5bYng?t=3902
είναι ανώτερο της πολωνικής
https://youtu.be/E4J7tdavWeo?t=5780
Δεν μπορεί σε μια ταινία που λέγεται
«Απαγορευμένα Τραγούδια» από τη βία του πολέμου,
οι τελευταίες εικόνες να είναι μια στρατιωτική παρέλαση,
όπου, μάλιστα, δύσκολα διακρίνεται το πολωνικό εθνόσημο,
αντί για μια μουσική παρέλαση, έστω και στρατιωτικής μπάντας.
Οι Σοβιετικοί πρόσθεταν κι αυτοί στο τέλος της ταινίας
εικόνες από την είσοδο του Κόκκινου Στρατού
στη Βαρσοβία.
-Στην ελληνική, αντίθετα, προβάλλεται περισσότερο η αμερικάνικη
και αγγλική σε σχέση με τη σοβιετική σημαία, τότε τον αθηναϊκό Οκτώβρη.
-Ίσως είναι και η πρώτη φορά στο ελληνικό σινεμά
που κάνει εμφάνιση η τεχνική της αλληλεπικάλυψης των εικόνων.
-Και το τραγούδι
...κι απ της σκλαβιάς τα μαύρα τα σκοτάδια η λευτεριά θα ρθει...
να είναι του Χατζιδάκι, ή του δρόμου;;
Σενάριο, σκηνοθεσία ξεκίνησε ο Μάριος Πλωρίτης,
πρώην ταμίας των ηθοποιών του ΕΑΜ,
αλλά εδώ, λέει, πως φοβήθηκε την αποτυχία, και παραιτήθηκε.
http://www.hellenicfilms.gr/title/00b5df8edacf8a63851f1a;jsessionid=64FA987C6ED0F6B0A6991208A2173918
Με την μετέπειτα πορεία της ταινίας,
αλλά και την ελληνική αδιαφορία
για το σενάριο Αντίσταση-Απελευθέρωση,
δικαιώθηκαν οι φόβοι του.
πώς ήταν η Αθήνα το 1946;;
.....οι Αθηναίοι, καθώς μπαίνει και η άνοιξη για τα καλά και ο καιρός ζεσταίνει, ξεσκάνε. Στον Κήπο του Μουσείου συγκεντρώνεται όλη η αφρόκρεμα της Αθήνας, με τον Βαγγέλη Κανελλίδη στο βιολί και τον Μπάμπη Μπερκέτη στο σαξόφωνο να ψυχαγωγούν τον κόσμο.
https://www.lifo.gr/mag/features/3709
....ενώ οι κεφαλές του έθνους
είχαν στείλει μήνυμα από το 1944
με την αποσιώπηση έργου του Φιλοποίμενος Φίνου,
μιας σύντομης ταινίας επικαίρων με θέμα την απελευθέρωση,
προφανώς επειδή ήταν φιλοεαμική.
https://youtu.be/LdbVrr8HjYM
Τον πατέρα του τον είχαν σκοτώσει οι Γερμανοί.
Το ντοκουμέντο ανακάλυψε ο Ροβήρος Μανθούλης το 1997,
όταν έφτιαχνε ντοκυμαντέρ για τον εμφύλιο.
Αντίθετα στην πολωνική κοινωνία υπάρχει αλληλεπίδραση,
Ο σεναριογράφος αναζητά τα τραγούδια του δρόμου
στον δρόμο ρωτώντας τον κόσμο,
θέλει να μάθει αν είναι επώνυμο, ή ανώνυμο,
ο κόσμος ρωτά για την πορεία της ταινίας,
θεωρεί δεδομένο ότι οι καλλιτέχνες του
θα κάνουν το αυτονόητο.
Είτε με αυτό, ή άλλο καθεστώς,
η Πολωνία παραμένει Πολωνία.
Αν ήταν στο χέρι ενός Ζντάνοφ
δεν θα περνούσε αυτό το έργο
από την υπογραφή του,
αλλά επειδή υπάρχει ισχυρή λαϊκή βάση,
τα τραγούδια αληθινά, λαϊκά,
το κοινό προσδοκά, ενδιαφέρεται,
διπλά σκέφτεται τότε ο κάθε γραφειοκράτης
να κάνει περιττές ενέργειες,
τη στιγμή που δεν έχει εδραιωθεί
ακόμα το καθεστώς,
να αναζητηθούν, δηλαδή, Πολωνοί κομμουνιστές
για γνήσια ταξική και ιδεολογική ταινία.
Απλώς γράψαν ότι είναι χαμηλού
πολιτικού επιπέδου, και ζήτησαν
κάποιες αλλαγές.
Τρεις φορές αδούλωτα τραγούδια,
απέναντι στους ναζήδες,
απέναντι στους γραφειοκράτες,
και απέναντι στην εικονολατρία
του κινηματογράφου.
ΥΓ
το μόνο που μετέφρασα
είναι το τραγούδι Κόκκινο Μήλο
https://ergotelemata.blogspot.com/2020/05/Poland-s-Red-Apple-Song-Czerwone-Jabluszko.html
Θα προσπαθήσω να βρω,
αν υπάρχουν ελληνικοί υπότιτλοι
για την πολωνική ταινία. Τη δεκαετία του πενήντα
έπαιξε σε Ολλανδία, Καναδά, ΗΠΑ, Ιράν
και Ισραήλ, αλλά όχι στην Ελλάδα.
Η ελληνική πρέπει να σπανίζει στην τηλεόραση,
ενδεχομένως να παίχτηκε το 1983,
με αφορμή τον θάνατο της Λαμπέτη.
