Κυριακή 14 Απριλίου 2019

Βαλκανικά Υετήσια (περπερουρέμ!)

.....

Ποια μάγισσα βαλκάνισσα
ετούτο τον χειμώνα
περπέρουρέρουρέμ!
περίσσο ξόρκι λάλησε,
φάγαμ' βροχής τυφώνα;
περπέρουρέρουρέμ!
Χαίρε Βρόχαινα!
......

Ο Γιώργος ο Σεφέρης βρήκε μια τέτοια μαγισσούλα,
όταν ήταν πρόξενος κοντά στην Κορυτσά, Αλβανία (1936-1937)
5 Μαΐου 1937

...ἔβρεχε ἀκατάπαυτα....
...τὰ αὐτιά ἔμεναν στηλὰ γιὰ νὰ μαζέψουν ἕναν ὁποιοδήποτε θόρυβο......στὴν Μπομποστίτσα, ὅταν δὲν βρέχει, 
ἕνα κορίτσι ντύνεται πράσινα φύλλα καὶ χτυπᾶ τὶς πόρτες
γυρεύοντας ἀλεύρι. Ὁ χορὸς ἔπειτα τραγουδᾶ:

Rona, rona, Paparona,
bjerë shinë arat tona,
të na rritet bereketi
bereketi sa çatia
gruri sa Perëndia.
Kyrie eleison!

Ρόνα, ρόνα, Περπερόνα,

φέρε βρόχα στους αγρούς μας
για να έρθει μπερεκέτι,
 πλούτος μέχρι το ταβάνι,
στάρι ως την Παναγία.
Κύριε ελέησον!

Τελετή της βλάστησης που φέρνει βροχή.
...............

(διαδικτυακή γνωριμία χωρίου από τα «Υπογλώσσια»/Μέρες Γ')

(Η παπαρούνα στα αλβανικά 
είναι lulëkuqe, λουλούδι κόκκινο,
οπότε δεν λαλούν για παπαρούνες εκεί.)


Και δίπλα, στην Καστοριά


Βάι-βάι, Ντούντουλε,
Περπερούνκα περπατεί, 
Τον Θεόν παρακαλεί. 
Για να βρέξη μια βρουχή, 
Μια βρουχή καλή καλή, 
Για να γίνει το ψωμί, 
Το ψωμί και το σιτάρι, 
και η βρίζα (σίκαλη), το κριθάρι


Στη Θράκη

Πιρπιρούνα περπατεί
και το Θιό παρακαλεί
για να βρέξει μια βρουχή, 
μια βρουχή, μια σιγανή
για να γέν' τα στάρια μας
κι τα καλαμπόκια μας.
Μπάρις, μπάρις τα νιρά, 
λιούμπις, λιούμπις τα κρασιά.

...χμ...
1) bâreš, βροχή στα περσικά
2) φορά, (αρχ. ελλ.) φορτίο, σοδειά/ 
συγγενικό με το αγγλικό bear, φέρνω
στην προμητρική τους γλώσσα, bʰéreti
3) ljubъ, γλυκό, ευχάριστο στα πρωτοσλάβικα,
Liebe (γερ.), αγάπη, love, στην προμητρική lewbʰ-

υπολείμματα, άραγε, κάποιας παλαιοβαλκανικής γλώσσας,
όπως τα θρακικά, ή μάλλον βαλκανικής του μεσαίωνα,
σλαβικής με επιρροές από νομαδικές ιρανικές φυλές,
όπως Αλανοί και Σκυθοσαρμάτες;;
Συγκλίνει και η ιρανική υπόθεση καταγωγής 
Σέρβων και Κροατών.
Μάλιστα, η Πολωνολιθουανική Κοινοπολιτεία
είχε ως αριστοκρατική ιδεολογία τον Σαρματισμό,
την καταγωγή από τις αντίστοιχες ιρανικές φυλές.

Και εξέδραμα ως εκεί, γιατί, λένε πως,
Πολωνοί σταυροφόροι ίδρυσαν την Μπομποστίτσα,
το χωριό στην Κορυτσά, σλαβόφωνο παλιότερα,
αλβανόφωνο και βλαχόφωνο αργότερα, με παρούσα την ελληνορθόδοξη ταυτότητα. Αξιοσημείωτο πάντως, ότι το 1873 χωριάτες του Mποποβίτσκω έστειλαν γράμμα να προσεύχεται για αυτούς ο Βούλγαρος Έξαρχος/Πατριάρχης. Το γράμμα ήταν γραμμένο σλαβικά στο ελληνικό αλφάβητο.
https://en.wikipedia.org/wiki/Boboshticë
https://bg.wikipedia.org/wiki/Бобощица

«Οἱ κάτοικοι Βοβοστίτσης λογιζόμενοι περὶ τῶν 210 οίκογενειῶν καὶ τοῦ Δρενόβου 119 οἰκογενειῶν εἰσὶν χριστιανοὶ ὀρθόδοξοι λαλοῦντες τὴν ἰδίαν τινὰν Βουλγαρικὴν διάλεκτον, ἐν δὲ τοῖς σχολείοις αὐτῶν παραδίδεται ἡ Ἑλληνική καθομιλουμένη γλῶσσα, διὰ ταῦτης ἐκτελοῦσιν ἐν τοῖς ναοῖς ἀυτῶν τὰ ἱερὰ τελεστήρια».

Μετὰ παρέλευσιν χρόνου κατεδιώχθησαν οἱ Βούλγαροι ὑπὸ τῶν Ἀλβανῶν, ὄντες δ΄οὗτοι ἄμοιροι γραμμάτων παντελῶς δὲν ἐφρόντισαν ἵνα ἀλλάξωσι τὰς σλαβικὰς ἐπωνομασίας κωμῶν καὶ ποταμῶν τοῦ τόπου ἡμῶν

https://smerdaleos.wordpress.com/η-σλαβομακεδονική-διάλεκτος-βοβοστί/


Ένας Σλάβος ξάδερφος του Δία, ο Περούν,
(λιθουανικά Περκούνας, και πιθανόν θρακικά Πέρκος/Πέρκων
προπάτωρ → wiki/Perkwunos)
έφερε στα Βαλκάνια την Περπερούνα,
τον θηλυκό Δία, ή τη γυναίκα του,
που φέρνει τις καλές βροχές.
Λέγεται και Ντοντολα, Ντουντούλα,
Ντουντουλίτσα, από παλαιότερη λιθουανική λέξη
dundulis, κεραυνός, και ίσως να έχει και κάτι
από αρχαία Θράκη, όπως μερικά ανθρωπωνύμια
Δύδαλσος, Δύδις, Δουδούπης, δείχνουν....
...γκντούπ, γκντούπ, ο γδούπος της παχιάς βροχής,
αρμέγει, λένε, η Ντουντουλα τις επουράνιες αγελάδες της! :-)

Πώς όμως έγινε ο διπλασιασμός περ-περ;;
Κάποια στιγμή ο χωριάτης Σλάβος Δίας,
εκπολιτίστηκε με υπέρπυρα,
βυζαντινά νομίσματα,
και έτσι ετέχθη Περπερούνα,
καθώς η βροχή φέρνει βεντέμα και λεφτά.
Μάλιστα, τον 19ο αιώνα,
μαυροβουνιώτικο νόμισμα
ήταν αρχικά το περούν και μετά το περπέρ,
...πρώτα αγροίκος περούν, μετά περπερέμπορας...
έτσι κυλάει η ζωή εθνών μεταναστών.

Και μετανάστες Αλβανοί απέναντι μετέφεραν
στην Καλαβρία τραγούδι, όπου ανιχνεύεται
https://archive.org/stream/lacalabriarivis00unkngoog/lacalabriarivis00unkngoog_djvu.txt
Rona / donna, Paparona,
Lu mortoriu m@' ti sona
Νεκρού λιτανεία(;) σου χτυπά


Σαν άνομβρη κι απότιστη
σε αυτή την ξηρασία,
εβάλθηκα, καμμένα μου
να κάνω λιτανεία!


Βρέξε, βρέξε, Βρεξεδένια,
χτύπα αγία Δίαινα,
σύννεφα με τρίαινα,
να νερώσουν τα χωράφια
να γεμώσουνε τα ράφια,
να σου φέρω στη γιορτή σου,
ό,τι πεθυμά η οντή* σου.
Γειά σου, κυρά Καλόβροχη,
καλόβρεξε τα δέντρα σου.

*οντή = οντότητα

Βρόχα, βρόχα, Βροχιδένια,

φόρτισε τα σύννεφα,
πόλωσε τις αστραπές,
μαύρισε τον ουρανό,
κρύψε ήλιο καυτερό,
την ξερή μας γη συμπόνα,
άνυδρη ζωή πεθαίνει,
τους διψώντας σε λυπήσου!
Γειά σου, Κυρά, καλόβρεξε
την έρμη γη που σε καλεί!

Μία θηλυκή αλβανική λέξη για την Παναγία,
Perëndia/Περντία, που μπορεί να έχει
έχει σχέση και με τον Περούν, σημαίνει
ταυτόχρονα στα αλβανικά και θεότητα/θεός.
Πώς θα ακουγόταν σε μας «προσκυνώ σε Θεότητά μου»
για την Παναγία;; ....Μαριολατρία! θα φώναζαν οι Προτεστάντες.... Είναι αρχαϊκό στοιχείο αυτό,
γιατί οι θηλυκοί θεοί και ιερείς
προϋπήρξαν των αρσενικών.
Σχετικό με την Περπερούνα παράδειγμα
είναι η Νουτ, ή Νεβέτ, πανάρχαια 
Αιγύπτια θεά του ουρανού...
...ενώ συνήθως ακούμε ότι ο ουρανός είναι
ο αρσενικός θεός που γονιμοποιεί 
με τις βροχές του
τη μάνα γη.

Κάποια στιγμή το άρσεν, όμως, επαναστάτησε
κατά της μητριαρχίας.
Σκέφτηκε....δεν κάνω μόνο για κυνηγός,
θα γίνω και ιερέας και θεός.

Παράδειγμα, το 1765
σε φαναριώτικο νομοκανόνα, που σχολιάζει τον 62ο εδάφιο της εν Τρούλλω Συνόδου (692)....«τὰς τῶν γυναίων δημοσίας ὀρχήσεις, ὡς ἀσέμνους, καὶ πολλὴν λύμην καὶ βλάβην ἐμποιεῖν δυναμένας»

και ούτως απεφάνθη
«Να μη γίνεται εις το εξής η παπαρούδα, την οποίαν και
αυτήν ο ρηθείς κανών φανερά εμποδίζει, αποφαινόμενος εις το να μη γίνηται δημόσιος χορός γυναικών».

Γιαυτό, σε κάποια χωριά, όπως τα Κύμινα Θεσσαλονίκης,
η τάξη αποκατεστάθη με τον Ντούντουλα, άντρακλα ντυμένο πρασινάδες και περιφερόμενο.
http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/3145/P0003145.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Και ίσως ερώτημα τεθεί, γιατί όταν
αποκατεστάθη το εθνικόν κράτος,
 δεν ανεπλάσθησαν
και οι εθνικές εορτές;;


«ὗσον, ὗσον, ὦ φίλε Ζεῦ, κατά τῆς ἀρούρης (γῆς) τῆς Ἀθηναίων καί τῶν πεδίων» και να στείλουν οι Υάδες Νύμφες
στη γη ανταποκρίσεις του ουρανού;

 δυστυχώς, συνέπεσε
η παλιγγενεσία με τον Ρομαντισμό,
και ο βαρύς πνευματικά άντρας,
το επουράνιον άχθος γηίνης αρούρης,
δεν ήταν για πολλά θηλυπρεπή
γιορτάσματα. Ένιωθε πλέον μόνος,
έλειπε το αίσθημα της κοινότητας.

Έτσι, ο γιος του ιστορικού Παπαρηγόπουλου,
νιώθει γύρω του ερημιά,
 μόνος σαν τον φανό κοιμητηρίου

Μόνος, καθῶς αυτὸ τὸ φῶς εἰς τὸ νεκροταφεῖον,
Φωτίζων πόθων μνήματα καὶ πτώματα ὀνείρων,
Ἀγνώστου πόνου ἔρμαιον, διέρχομαι τὸν βίον
Τὰ ῥάκη σύρων τῆς ζωῆς, τὸ παρελθόν μου σύρων.

και αυτό το ύφος, λίγο-πολύ, συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας,
...έγινε βροχοποιός, γιατί τα δάκρυα στερέψανε...

Του άντρα του πνευματικά βαρύ,
μην του μιλάτε για γιορτή.


Το βουλώνω και εγώ
με αυτό που με σημάδεψε,
ότι για Περπερούνα διάλεγαν
μια ορφανή, φτωχή και περιφρονημένη,
για να προκαλέσει τον θείο οίκτο;;
ή, ότι μόνο
μια φτωχιά και ορφανή, που έχει αναπτύξει
«μαγικές», ψυχικές δυνάμεις επιβίωσης,
 μπορεί να επικοινωνήσει
και να δει πράγματα που
ο χορτάτος κι ευτυχισμένος δεν μπορεί;;


Αλλάζουν τα ονόματα,
αλλάζουν και τα έθνη,
μα μόνο το ορφανό παιδί
μπορεί βροχή να φέρνει!

Αλλάζουν τα ονόματα,

μα η ορφάνια μένει
της στράτας που καινοτομεί,
και νιώθει πάντα ξένη.




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου