Σμύρνη Μάνα της Σύνθεσης

δίπλα στις σμυρνιώτικες εστουδιαντίνες, ορχήστρες
που έπαιζαν δυτικά κι ανατολίτικα, στέκει άγνωστο
και το ύφος των ψαλτών και των ψαλτριών της

Σμύρνη 1921: ἔψαλλε δὲ ὁ ὀνομαστός ἱεροψάλτης Πέτρος Μανέας, (γεννημένος στην Πόλη).Ἦτο επικεφαλὴς μικτῆς καὶ λίαν πολυσυνθέτου χορῳδίας, ἥτις ἔψαλλεν ἀπὸ κειμένου εὐρωπαϊκῆς σημειογραφίας ἁρμονικὴν μουσικήν.
Ἀπὸ τὸν βυζαντινὸν ἤ μᾶλλον τὸν ἀνατολίτην ἱεροψάλτην Μανέαν δὲν τὸ ἐπερίμενα αὐτό. Πιθανόν θεωρῶ, ὁτι ἡ ἀπρόβλεπτος ἐκείνη προσφορὰ ἀπὸ τὸν βυζαντινὸν τοῦτο ἱεροψάλτην ἀνταπεκρίνετο εἰς ἀνάλογον τοῦ ἐκκλησιαζομένου κοινοῦ ἐπιθυμίαν...

από το βιβλίο του θεολόγου και στρατιώτη Νικόλαου Ζευγαδάκη
Αἱ χριστιανικαὶ ἑορταὶ τοῦ τελευταίου ἔτους τῆς Σμύρνης (1921-1922)

στην ανάρτηση του Παναγιώτη Ανδριόπουλου,
που ανέβασε και το αρχείο ήχου του 1930
http://panagiotisandriopoulos.blogspot.com/2019/03/blog-post_60.html

«Κανείς δέ ψάλτης δέν εἰμπορεῖ ἐπί πολύν χρόνον ψάλλων ἐν Σμύρνῃ νά μήν ὑποστῇ τήν ἐπίδρασιν τοῦ ἐκεῖ μουσικοῦ περιβάλλοντος. Τό σμυρναϊκόν ψαλτικόν ὕφος ἀπεμάκρυνε τό μέλος τῆς μουσικῆς, ἀπό τό ὕφος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας. Οἱ σμυρναῖοι ψάλται ὅσον καλλίφωνοι καί ἄν ἦσαν, δέν ἐγίνοντο εὐάρεστοι εἰς τούς Κωνσταντινουπολίτας ἀκροατάς των·
ὅλοι των γενικῶς ἔψαλλαν ἀλά σμυρνέϊκα»

Άγγελου Βουδούρη Μουσικολογικά Απομνημονεύματα

Ο Σμυρνιός ψάλτης Μιχαήλ Περπινιάς πολλές φορές αντιδικούσε με τους οπαδούς της Σχολής της Κωνσταντινουπόλεως, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν σεβόταν τους μεγάλους δασκάλους της σχολής αυτής.
...
Τα μέλη του διακρίνονται από γλυκύτητα, αξεπέραστη τέχνη στη χρήση των μουσικών κλιμάκων, περίτεχνο συνδυασμό των διατονικών με τις χρωματικές και εναρμόνιες κλίμακες ώστε να αποδίδονται με αξεπέραστη ακρίβεια όχι μόνο τα νοήματα των εκκλησιαστικών ύμνων, αλλά και τα θρησκευτικά συναισθήματα, το λατρευτικό ύφος, το συγκινησιακό, το πανηγυρικό, το φιλοσοφικό περιεχόμενό τους. Ήταν αυστηρός και αμετακίνητος όσον αφορά στο σωστό τονισμό, τη σωστή έκφραση, τη χρονική ακρίβεια και το ρυθμό. Μελοποιώντας και ψάλλοντας έπασχε ή χαιρόταν μαζί με τον υμνωδό και μετέδιδε τον ψυχισμό του στο εκκλησίασμα. Τόσο πολύ βαθιά αφοσιωμένος ήταν στην απόδοση νοημάτων και θρησκευτικών συναισθημάτων, ώστε στο τέλος αυτοαπεκαλείτο «ο καλόγερος».

https://analogion.com/forum/index.php?threads/Σμυρνέϊκο-Ύφος.6185/

από το Θεωρητικό Βυζαντινής Μουσικής
του Δημήτριου Παναγιωτόπουλου, 1947
«Εάν τα βυζαντινά μέλη επενδυθούν με γραμμές αρμονίας
κατά το σύστημα της ευρωπαϊκής πολυφωνίας,
θα γίνουν μεν πλουσιότερα ως μέλη,
αλλά θα χάσουν την ιδιαίτερη εκφραστικότητα,
 ηθοπλαστική τους δύναμη, σοβαρότητα
και σεμνοπρέπεια. Πέραν κάθε αμφισβήτησης
τα βυζαντινά μέλη είναι κατασκευασμένα
για να ψάλλονται σε μία γραμμή,
και όχι σε ετερόφωνη αρμονία»

Σε αντίθεση με την Επτανησιακή (Βενετοκρητική) σχολή
που προσάρμοζε τα περισσότερα στο ιταλικό ύφος,
και τη Βασίλισσα Όλγα που έφερε τη ρωσική πολυφωνία
στο ανακτορικό παρεκκλήσι της Αθήνας
μέσω του Αλέξανδρου Κατακουζηνού από την Οδησσό
https://el.wikipedia.org/wiki/Αλέξανδρος_Κατακουζηνός
στη Σμύρνη συνυπάρχει και δύση και ανατολή,
πολυφωνικό όπου χρειάζεται,
μονοφωνικό εκεί που πρέπει,
και μάλιστα με απαίτηση του λαού,
όπως είδαμε, το κοινό προσάρμοζε τον ψάλτη,
ενώ στην Αθήνα οι πολυφωνικές απόπειρες
είχαν περιορισμένη διείσδυση προς τα κάτω.
Κι όλα αυτά, ως αποτέλεσμα της οικονομικής
και μορφωτικής ανόδου της Σμύρνης,
που ρουφάει σαν μικρό παιδί
τους καρπούς της παγκοσμιοποίησης,
ιδιαίτερα μεταξύ 1870 και 1914.

(Οι πρώτες ηχογραφήσεις βυζαντινής μουσικής
έγιναν στη Σμύρνη το 1911 από τον Πέτρο Μανέα)

Στο 19ο λεπτό ακούγεται ο Μυτιληνιός ψάλτης Μιχαήλ Καρύκας
της Σμυρνέικης Σχολής
https://www.pemptousia.gr/video/to-smirneiko-ifos-stin-ekklisiastiki-mousiki-pragmatikotita-tou-19ou-e/

από τον μουσικολόγο Νίκο Ανδρίκο που έχει γράψει
το βιβλίο Η εκκλησιαστική μουσική της Σμύρνης (1800-1922)

Ενώ το σμυρνιώτικο τραγούδι,
και η αντίστοιχη ελευθεριακή προσέγγιση της μουσικής,
επέδρασε καθοριστικά στην ελληνική κοσμική μουσική,
δεν έγινε το ίδιο στη θρησκευτική.
Στη διαμάχη ανάμεσα στην Πόλη και τη Σμύρνη,
νίκησε το μονομερές πατριαρχικό ύφος, που ακουγόταν
στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης,
και χάθηκε η πιθανότητα ευρύτερης συνύπαρξης
μονοφωνικής και πολυφωνικής μουσικής.

ΥΓ

Τέλος, με το σμυρνιώτικο Υπερμάχω,
γεννήθηκε ένα ερώτημα στιχουργικό,
πώς θα ήταν το τροπάριο,
αν γραφόταν μετά την άλωση,
αν βρισκόμασταν μετά το 1453,
και όχι στα 626,
αν ήταν παράπονο και ελπίδα,
και όχι ευχαριστήριο;
π.χ.

Πρὸς τὴν ἀποῦσαν πολιάδα ἐλπιστήρια, 

ὡς ἁλωθεῖσ' ἁμαρτωλὴ Θεοῦ θελήματι, 

ἀναγράφω σοι ἡ Πόλις σου Θεοτόκε. 

Ἀλλ' ὡς ἔχουσα υἱὸν μεσιτευόμενον, 

μετανοηθεῖσαν Πόλιν ἐλευθέρωσον,

 καὶ βοήσομεν· Στρατηγήτρια Ὑπέρμαχε!