Από το ειδωλόδεντρo στο Λουθηρόδεντρο,
και παραπέρα,
από την ιερή βελανιδιά του αρχαίου κόσμου
στο δέντρο του Λούθηρου,
ας το πούμε έτσι, για να τιμήσουμε
μια φορά και τον δημιουργό,
γιατί καλές οι γιορτές και η μαγεία
για τα παιδιά,
αλλά να θυμόμαστε, πού και πού
τους εορτοποιούς.
πάμε, λοιπόν, την εικονοϊστορία μας
Εκεί λέγεται πως κόπηκε μια μεγάλη ιερή βελανιδιά και στο μέρος έγινε το ομώνυμο μοναστήρι (της Μεγάλης Βελανιδιάς - Chkondidi, ή του Μάρτβιλι, σημαίνει μάρτυρας https://en.wiktionary.org/wiki/მარტვილი) https://en.wikipedia.org/wiki/Martvili_Monastery) Διαδόθηκε πως ο απόστολος Ανδρέας εκχριστιανίζοντας έπεισε τους ντόπιους να το κόψουν, αλλά, αν ήταν έτσι, δεν θα χρειαζόταν και δεύτερος ευαγγελισμός από την Αγία Νίνα τη λεγομένη Φωτίστρια της Γεωργίας. Η παράδοση του Αγίου Ανδρέα πλάστηκε στα χρόνια του Βυζαντίου κατά τη διάρκεια της επιτυχημένης προσπάθειας αυτονόμησης της γεωργιανής εκκλησίας από το Πατριαρχείο Αντιοχείας. (παράλληλα τώρα και οι αυτοκέφαλοι Ουκρανοί διεκδικούν αποστολική ίδρυση από τον Άγιο Ανδρέα, αλλά δεν πείθεται προς το παρόν ο Πούτιν.) Η βελανιδιά, λοιπόν, μπορεί να κόπηκε αλλά στη σημαία ξαναστήθηκε.
Σε δημόσημο, μάλιστα, υπάρχει δίπλα της και η σημαία της Σκωτίας, ή αλλιώς του Αγίου Ανδρέα. Ανακωχή και εικαστική συνύπαρξη. https://de.wikipedia.org/wiki/Munizipalität_Martwili
Περισσότερες λεπτομέρειες γνωρίζουμε για τη δενδροκοπία του Αγίου Βονιφατίου (γενεθλίω ονόματι Γουίνφριντ) που έκανε στη βελανιδιά του Θωρ, (https://en.wikipedia.org/wiki/Donar's_Oak) του κεραυνοφόρου Θεού, γερμανικά Donar (Βροντερού / es donnert, βροντά), και σε λατινικό κείμενο της εποχής αναφέρεται ως robor Jovis, βελανιδιά του Δία (Jupiter). Απεστάλη, λοιπόν, ο Γουίνφριντ Αγγλοσάξονας ιεραπόστολος από τον Πάπα μετά το 716 στη Φριζία (Ολλανδία) και τη Γερμανία για να πείσει τους ομογενείς στη νέα θρησκεία.
Αν και έπεισε αρκετούς, οι νεοφώτιστοι Γερμανοί δεν είχαν διάθεση να αποχωριστούν παλιές τους συνήθειες, όπως τη δενδρολατρία, να θυσιάζουν π.χ. ζώα στα δέντρα. Σε χωριό με τo όνομα Geismer, κοντά στο Fritzlar (https://en.wikipedia.org/wiki/Fritzlar), 160 χλμ βόρεια της Φρανκφούρτης, ο Βονιφάτιος έκοψε επιδεικτικά μια τεράστια ιερή βελανιδιά. Και ενώ στην αρχή, βλέποντάς τον να δενδροκοπεί, τον καταριόντουσαν οι πιστοί, μετά την πτώση του δέντρου πείστηκαν ολότελα πως ο άγιος είχε δίκιο. («προφανώς, αν ήταν ζωντανός θεός ο Θωρ, δεν θα έριχνε κεραυνό να τον κάψει;;») Από τα πεσμένα ξύλα στήθηκε εκκλησάκι (oratorium) του Αγίου Πέτρου. Αν και ο Βονιφάτιος καθιερώθηκε ως απόστολος και προστάτης των Γερμανών, δεν ξέρω πολλούς Γερμανούς να λέγονται Βονιφάτιοι (λατινιστί, καλόμοιροι). Ίσως αυτή η τσεκουριά ενός Άγγλου να τραυμάτισε τη γερμανική ψυχή και δεν το έχουν ξεπεράσει ακόμα.
Το δέντρο όμως δεν βγήκε από την ψυχή του Γερμανού. Τον 15ο αιώνα στη Λιβονία, (όπως ονομαζόταν η Εσθονία με τη Λετονία μαζί), αναφέρονται γερμανικές αδελφότητες εμπόρων, πολεμιστών και καραβοκύρηδων που κάθε Πάσχα, Χριστούγεννα, ακόμα και σε γιορτές εγγραφής νέων μελών, γιόρταζαν χορεύοντας γύρω από ένα δένδρο που στη συνέχεια πανηγυρικά το έκαιγαν.
https://en.wikipedia.org/wiki/Brotherhood_of_Blackheads
Ένα παράλληλο στοιχείο, γενικότερα ευρωπαϊκό και μεσαιωνικό, είναι το Δέντρο του Παραδείσου που στηνόταν σε θεατρικά έργα την 24η Δεκεμβρίου, τότε που γιορτάζουν ο Αδάμ και η Εύα.
Πάνω σε αυτές τις παραδόσεις εμπνεύστηκε και οργάνωσε ο Λούθηρος το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Τότε προστίθεται η παράδοση πως από την κομμένη βελανιδιά του Θωρ βλάστησε ένα ελατουδάκι, με τον Άγιο Βονιφάτιο να λέει πως αυτό είναι πλέον το χριστιανικό ιερό δέντρο, το οποίο το στολίζουν αρχικά με κεριά και δώρα. Και γιατί όλα αυτά τότε;; επειδή μετά το 1517 βρίσκεται ο γερμανικός πολιτισμός σε πνευματικό πόλεμο με την παπική Ρώμη, και έχει ανάγκη από σύμβολα να εμπνεύσουν, να στηρίξουν τον αγώνα τους. Λέγεται πως περπατώντας ο Λούθηρος νύχτα σε δάσος είδε να λαμπυρίζουν τα αστέρια στα φύλλα, και έτσι ήρθε η ιδέα του στολισμένου δέντρου.
Σωτήρια διευκρίνιση για την κατανόηση του φαινομένου: ο Λούθηρος δεν είναι εικονομάχος, γιαυτό και υπάρχει λουθηρανική τέχνη, https://en.wikipedia.org/wiki/Lutheran_art, «αν δεν είναι αμαρτία να έχω τον Χριστό στην καρδιά μου, γιατί να είναι αν τον βλέπω μπροστά μου;;» είχε ρωτήσει τους σκληρούς μεταρρυθμιστές. Λουθηρανική είναι η φιγούρα του Χριστουγεννιάτικου Christkind, Χριστόπαιδου, https://en.wikipedia.org/wiki/Christkind, ενός αγγελικού και δωροφόρου Χριστούλη, παραπλήσιου χαρακτήρα με τον Σάντα Κλάους. Δεχόταν ο Λούθηρος τη συμβολική αξία τους να εμπνεύσουν πίστη, αλλά όχι τη θαυματουργία που προκαλείται από εικόνες, σύμβολα και λείψανα. Για σκληρούς προτεστάντες, που δέχονται πολύ αργότερα το χριστουγεννιάτικο δέντρο, μπορεί να θεωρηθεί ως μια εικονομαχική αναπλήρωση του συναισθήματος να θρησκεύεις δίχως εικόνες . Για τους Λουθηρανούς δεν είναι.
Οι εικονοκλάστες, όπως οι Καλβινιστές κι οι Ιεχωβάδες, που απορρίπτουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο ως ειδωλόδεντρο προσπαθούν να βρουν στήριγμα στην Αγία Γραφή.
Δεν θα φυτέψεις για σένα ιερό άλσος, και κάθε δέντρο, κοντά στο ναό του Θεού, και ούτε αγάλματα και μνημεία από αυτά που μίσησε ο Θεός σου.
Οὐ φυτεύσεις σεαυτῷ ἄλσος, πᾶν ξύλον, παρὰ τὸ θυσιαστήριον τοῦ Θεοῦ σου οὐ ποιήσεις σεαυτῷ. οὐ στήσεις σεαυτῷ στήλην, ἃ ἐμίσησε Κύριος ὁ Θεός σου.
Δευτερονόμιο 16,21
Αυτό αναφέρεται στο ξύλινο άγαλμα, ξόανο, στήλη της Ασερά (https://en.wikipedia.org/wiki/Asherah_pole) και είναι την εποχή που συγκρουόταν ο μονοθεϊσμός του Γιαχβέ με τον εβραϊκό και γενικότερο σημιτικό πολυθεϊσμό. Γιαυτό και οι δενδρομάχοι το ονομάζουν Asherah Christmas tree. Η δενδροφοβία ήταν υψηλή, όσο υπήρχε πολυθεϊστική φυσιολατρία, γιατί τα δέντρα είναι συνδεμένα με τον αρχαίο κόσμο, όπου δίπλα, ή και μέσα στο ναό, υπάρχει δέντρο.
Ακόμα και στις ορθόδοξες εκκλησίες σπάνια θα δεις εντός χριστουγεννιάτικο δέντρο. Σποραδικές μόνο παράλληλες διακοσμητικές αναφορές. Π.χ. ο μονοφυσίτης βυζαντινός αυτοκράτορας Αναστάσιος Α' από το Δυρράχιο της Αλβανίας το 512 κτίζει ναό στο Τουρ Αμπτίν του Τουρκικού Κουρδιστάν, όπου ζούσαν πολλοί μονοφυσίτες Σύριοι, και τοποθετεί δύο μεγάλα χάλκινα δέντρα εκατέρωθεν του άμβωνα με θέσεις για φώτα και στολίδια. https://books.google.gr/books?id=no5_QSBVq7kC&pg=PA182&dq=anastasius+tur+abdin+church+trees&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwidgJmTre3mAhWkwqYKHeZdATQQ6AEIMDAB#v=onepage&q=anastasius%20tur%20abdin%20church%20trees&f=false Ίσως στα Επτάνησα, λόγω δυτικής επιρροής, να έχει στολιστεί εντός ναού χριστουγεννιάτικο δέντρο. Περισσότερο ως διακόσμηση βέβαια παρά ως εμβληματική εικόνα.
Στη Ρωσία που είχε εισαχθεί το γιόλκα (έλατο) επί εποχής Μεγάλου Πέτρου, η εκκλησιαστική σύνοδος το απαγόρευσε, πριν τους κομμουνιστές, το 1916 ως γερμανικό κατάλοιπο του εχθρού. Στην Παπική Γη, το Βατικανό, μόλις το 1982 ένας Βορειοευρωπαίος, Πολωνός Πάπας εισάγει ένα κατεξοχήν αντιπαπικό κάποτε σύμβολο. Στην Ελλάδα το φέρνουν οι Βαυαροί το 1833 στο ανάκτορο του Όθωνα στο Ναύπλιο και στήνεται ουρά να το θαυμάσουν. Το πρώτο ελληνικό σπίτι που στολίζει δέντρο είναι το 1843 του Ναξιώτη Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου, γενικού Πρόξενου της Ρωσίας στην Αθήνα. Μετά το 1930 και 1950 άρχισε να διαδίδεται μαζικά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Παρόμοια και στην γερμανόφωνη Αλσατία της Γαλλίας δέντρο στολίζεται το 1521, αλλά μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα θα διαδοθεί στην υπόλοιπη χώρα. Και εντέλει, ενώ θεωρείται πλέον αμερικανιά το εν λόγω έθιμο, στην Αμερική διαδόθηκε από Γερμανούς μετανάστες και κάποιοι αγγλόφωνοι το θεωρούσαν unamerican, αναμερικάνικο, ανελλήνιστο, που λέμε. https://en.wikipedia.org/wiki/White_House_Christmas_tree#Controversy
Στην Ελλάδα τώρα, ποιο είναι, λέει, το ελληνικό αντίστοιχο έθιμο;; το εξωχριστιανικό καραβάκι, που μου φέρνει δύο συνειρμούς. Όπως θα έπρεπε να είμαστε περήφανοι για την παλαιά ναυτοσύνη της φτωχής Ελλάδας, αντίστοιχα έτσι θα νιώθει κοιτώντας το δέντρο και η φτωχή Φινλανδία που είναι συνδεμένη η οικονομία της με τα δασικά προϊόντα. Ο δεύτερος συνειρμός είναι ότι στις γιορτές έχει δικαίωμα ο κάθε εργάτης, παραγωγός, δημιουργός, εργαζόμενος να στολίσει συμβολικά κάτι από τα εργαλεία και τα μέσα παραγωγής του, τιμώντας αυτό που του δίνει ψωμί και αφιερώνει το χρόνο του.
Γιατί απέτυχε, τώρα, να νικήσει, ή να σταθεί αξιοπρεπώς το καραβάκι δίπλα στο Λουθηρόδεντρο;; πού θα μπει η φάτνη;; στο αμπάρι με ανατομική πλευρική κοπή για να φαίνεται, ή και πάνω στο κατάστρωμα, αντίσκηνο, και με ένα κατάρτι, άλμπουρο που βγάζει κλαδιά κι ανθοφορεί (albero στα ιταλικά και δέντρο και κατάρτι), νά και συνδυασμός δύο σε ένα! Μα θα μου πεις αλλάζει η ιστορία...γιατί μήπως υπήρχε χριστουγεννιάτικο έλατο στην Παλαιστίνη;; Το κοράνι λέει πως γέννησε η Παναγιά κάτω από φοίνικα, αλλά δίπλα σε στάβλο, πιθανότερη είναι η ελιά για να μπορούν και τα ζωντανά να τρώνε τα χλωρά τα λιόκλαδα. Αν υπήρχε περίπτωση να στόλιζε ένας Ρωμιός ελιά, ένα δέντρο της Αττικής και της Θεάς Αθηνάς, κόντρα στο δέντρο του Όθωνα, θα τον έβλεπαν, μάλλον, ως ένα απόκληρο του Μπύθουλα που δεν εκπολιτίζεται στη λεωφόρο της ευρωπαϊκής κανονικότητας.
Αλλά ας πάρουμε μόνο το Λουθηρόδεντρο, να επεξεργαστούμε την ιδέα του. Δεν θα μπορούσαν, όσοι παραδοσιακοί που λένε κιόλας πως έχει βυζαντινή προέλευση από την ιστορία του μονοφυσίτη αυτοκράτορα, να βάλουν την εικόνα της Γέννησης αντί για μία φάτνη;; Και πού οδηγεί ο συνειρμός μιας φορητής εικόνας στη βάση του δέντρου που μπαίνει και βγαίνει εύκολα;; ότι μπορείς να έχεις ΕΟΡΤΟΔΕΝΤΡΟ πλέον για όλο τον χρόνο. Μετά τα Χριστούγεννα, της Υπαπαντής, του Ευαγγελισμού, της Ανάστασης, όπου τη Μεγάλη Εβδομάδα, βέβαια, σβήνεις τα φωτάκια. Όρεξη να 'χεις και γιορτή όλο τον χρόνο.
Δεν αρέσουν οι νεοτερισμοί;; κοίτα να γίνει τότε μια ιστορική αναπαράσταση του πρώτου εν Ελλάδι Χριστουγεννιάτικου Δένδρου στο Ναύπλιο με μπάντες και φορεσιές του καιρού εκείνου. Οι περισσότεροι έχουν άγνοια του γεγονότος για την πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας.
Υπάρχει τίποτε άλλο καλό προς εισαγωγή και διανομή;; κάτι λέει το Γεωργιανό Χριστουγεννιάτικο δέντρο, το Τσιτσιλάκι, https://en.wikipedia.org/wiki/Chichilaki, είναι ένα λευκογενειάδικο κλαδί φουντουκιάς ή καρυδιάς στολισμένο σαν λευκή γενιάδα του Άι Βασίλη με ένα κερί στην κορυφή αντί για αστέρι. Πρόκειται περί χριστουγεννιάτικης λαμπάδας. Χεροτεχνίτισσες και χειροτεχνίτες ορμάτε για του χρόνου. Να μην πούμε Τσιτσιλάκι, αλλά τη γενειάδα του Άι Βασίλη, γνωστή και στους λοιπούς πρώην σοβιετικούς πολίτες.
Τι θυμίζει το παραπάνω;; την αρχαία αθηναϊκή ειρεσιώνη, (https://en.wikipedia.org/wiki/Eiresione) κλαδί ελιάς τυλιγμένο με μαλλί προβάτου, καρπούς και στολίδια. Εμείς έχουμε στο ράφι την ιστορία, αυτοί έχουνε την πράξη. Λαμπρό πεδίο συνεργασίας.
Υπάρχει ελληνική συνεισφορά στην ιστορία αυτή, πέρα από μελομακάρονα, κουραμπιέδες και κάτι παράμερα καραβάκια και παγανιστικά έθιμα;; υπάρχει, ο λαογράφος θα γράψει πως η πρώτη προεόρτια δενδροκαΐα σε αυτή τη γιορτή του καπιταλισμού, ήταν το κάψιμο του Κρίσμαστρι που έγινε το 2008 στην Αθήνα, κι έκτοτε συνεχίζεται στα Εξάρχεια με τον τρόπο που θα το έκανε ενδεχομένως και ο Χριστός, όπως διέλυσε τους εμπόρους του ναού, και θα φώναζε «κάνατε τα γενέθλιά μου μόστρα εμπορίου, ενώ η κοινωνία δεν μετέχει ισότιμα σε αυτή τη γιορτή!». Ίσως άλλη τάση, μάλιστα, στους μαθητές του Χριστού να ακολουθούσε το παράδειγμα δύο ακτιβιστών Παλαιστινίων, παπά και ιμάμη, που κρέμασαν στην Ιερουσαλήμ σε δέντρο φωτογραφίες συντρόφων αγωνιστών-τρομοκρατών. https://www.timesofisrael.com/al-quds-university-puts-up-martyr-themed-christmas-tree/
Σε συμβολικό επίπεδο ταυτότητας, αυτά συμβαίνουν γιατί αρνούνται οι από πάνω τον διάλογο και την έρευνα για το τι είναι κοινότητα και ιδιοπροσωπία μιας γειτονιάς, μιας πόλης, ενός έθνους και της επόμενης γενιάς του. Θα μπορούσε να έλεγε ένας από κάτω στη συνδιάσκεψη των πάνω-κάτω ότι εγώ δεν θέλω αυτό το πυραμιδικό, εξουσιαστικό δέντρο αλλά προτιμώ κάτι πιο οριζόντιο και εγχώριο, όπως τη νερατζιά, κάτι που θα ψάξουμε να βρούμε για να ταιριάζει στην ιδιοπροσωπία της Μονμάρτης των Αθηνών. Γιατί θα πρέπει όλες οι γειτονιές να είναι αντίγραφα μιας άλλης;; Προτιμούν οι Ελλαδάρχες την κανονικότητα της μαζικής εισαγωγής εγγυημένης εμπειρίας από το εξωτερικό, προβάλλοντας συγχρόνως πατερικά στους νεότερους τον επιδερμικό σεβασμό σε μια παράδοση στατική και ανεξέλικτη.
Το από δω και πέρα αφορά τις χώρες και τους λαούς που δημιουργούν και μεταδίδουν παραδόσεις. Οι κατευθύνσεις είναι δύο και θα εξελίσσονται παράλληλα, η χριστιανική που θα τονίζει το χριστιανικό χαρακτήρα, και η χριστουγεννιάτικη, γιορτοχειμωνιάτικη που θα ταξιδεύει, θα δίνει και θα παίρνει από τις παραδόσεις όλου του πλανήτη.
Παράδειγμα επιστροφής στις ρίζες: αμερικανοί προτεστάντες προωθώντας μέση λύση για τους δικούς τους δενδρομάχους έχουν δημιουργήσει από το 1957 και μετά το Chrismon tree https://en.wikipedia.org/wiki/Chrismon_tree, το χριστομονογράμματο/χριστιανικό δέντρο που έχει αποκλειστικά λιτά χριστιανικά σύμβολα, σταυρούς, αγγελάκια, ψάρια, αστέρια δισκοπότηρα, καμπάνες, δίχως π.χ. πέταλα, μπάλες, γιρλάντες και χλιδάτο φωτισμό.
Για να διακρίνουν βέβαια μεταξύ χριστιανικού και χριστουγεννιάτικου δηλώνουν το προφανές ότι τα Χριστούγεννα δεν είναι πλέον αποκλειστικά χριστιανική γιορτή. (Σκέψου ότι το ίδιο το τραγούδι του Χριστουγεννιάτικου Δένδρου, «Ω Έλατο, Ω Τάνενμπάουμ», δεν έχει καμμία χριστιανική αναφορά). Όπως ακριβώς συνέβαινε στο μεγαλύτερο μέρος του αρχαίου κόσμου, όπου μπορούσαν από άλλη θρησκεία και εθνικότητα να μετέχουν σε ξένες γιορτές, και γιατί τους άρεσε, και γιατί η θεότητα νομιζόταν κοινή για όλους τους ανθρώπους με πολλά και διαφορετικά ονόματα.
Παραδείγματα παγκοσμιοποίησης: στη Σοβιετική Ένωση από το 1935 καθιερώθηκε το Πρωτοχρονιάτικο Δέντρο, ίδιο σχεδόν πράγμα στην όψη, άλλη ονομασία. Σε αυτό ακολούθησε και η Τουρκία, η Γιουγκοσλαβία, ενώ σε Κίνα και Βιετνάμ στολίζουν δικά τους παραδοσιακά πρωτοχρονιάτικα δέντρα.
https://en.wikipedia.org/wiki/New_Year_tree
Χριστιανοί, και μη χριστιανοί, στην Ινδία στολίζουν δέντρο κρεμόντας εικόνα παγωνιού που είναι το ινδικό εθνικό σύμβολο. https://www.cbc.ca/parents/learning/view/the_hindu-christmas_tree Γιορτάζουν και τα χριστούγεννα με το πνεύμα του Ντιβάλι, όπως λέγεται η ινδική φωταγωγική γιορτή των Φώτων. https://www.raisingarizonakids.com/2016/12/celebrating-christmas-in-the-spirit-of-diwali/ Αν και είναι γύρω στο 2% οι χριστιανοί στην Ινδία, τα Χριστούγεννα είναι δημόσια αργία.
Ειδικά στον Αγγλοσαξονικό κόσμο υπάρχουν κάποιοι εβραίοι και μουσουλμάνοι που στολίζουν με εβραϊκά και μουσουλμανικά σύμβολα παρόμοια δέντρα. Αντί το γνωστό αστέρι, το άστρο του Δαβίδ και ημισέληνο. Οι πιο αυστηροί τους τα θεωρούν είτε δεντρολατρία, είτε χριστιανική διείσδυση, βέβαια.
https://en.wikipedia.org/wiki/Hanukkah_bush
https://slate.com/human-interest/2019/12/surviving-christmas-as-a-muslim.html
Εδώ ένα μουσουλμανοκόριτσο, που τηνε λεν Μαρία, καταπιέστηκε από την οικογένειά της να μη γιορτάζει Χριστούγεννα και προωθεί τώρα το φοίνικα, που λέγαμε, ως κορανικό μουσουλμανικό χριστουγεννιάτικο δέντρο https://www.huffpost.com/entry/the-islamic-christmas-tree-the-other-perspective_b_58322a54e4b0eaa5f14d4730 το δικό μας, λέει, δέντρο
Και συνδυασμός των παραπάνω: σε ένα σχολείο του Λονδίνου στολίστηκε δέντρο με ινδικά, μουσουλμανικά και εβραϊκά σύμβολα https://twitter.com/mmehentz/status/944355949698883584
Αυτό αναφέρεται στο ξύλινο άγαλμα, ξόανο, στήλη της Ασερά (https://en.wikipedia.org/wiki/Asherah_pole) και είναι την εποχή που συγκρουόταν ο μονοθεϊσμός του Γιαχβέ με τον εβραϊκό και γενικότερο σημιτικό πολυθεϊσμό. Γιαυτό και οι δενδρομάχοι το ονομάζουν Asherah Christmas tree. Η δενδροφοβία ήταν υψηλή, όσο υπήρχε πολυθεϊστική φυσιολατρία, γιατί τα δέντρα είναι συνδεμένα με τον αρχαίο κόσμο, όπου δίπλα, ή και μέσα στο ναό, υπάρχει δέντρο.
Ακόμα και στις ορθόδοξες εκκλησίες σπάνια θα δεις εντός χριστουγεννιάτικο δέντρο. Σποραδικές μόνο παράλληλες διακοσμητικές αναφορές. Π.χ. ο μονοφυσίτης βυζαντινός αυτοκράτορας Αναστάσιος Α' από το Δυρράχιο της Αλβανίας το 512 κτίζει ναό στο Τουρ Αμπτίν του Τουρκικού Κουρδιστάν, όπου ζούσαν πολλοί μονοφυσίτες Σύριοι, και τοποθετεί δύο μεγάλα χάλκινα δέντρα εκατέρωθεν του άμβωνα με θέσεις για φώτα και στολίδια. https://books.google.gr/books?id=no5_QSBVq7kC&pg=PA182&dq=anastasius+tur+abdin+church+trees&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwidgJmTre3mAhWkwqYKHeZdATQQ6AEIMDAB#v=onepage&q=anastasius%20tur%20abdin%20church%20trees&f=false Ίσως στα Επτάνησα, λόγω δυτικής επιρροής, να έχει στολιστεί εντός ναού χριστουγεννιάτικο δέντρο. Περισσότερο ως διακόσμηση βέβαια παρά ως εμβληματική εικόνα.
Στη Ρωσία που είχε εισαχθεί το γιόλκα (έλατο) επί εποχής Μεγάλου Πέτρου, η εκκλησιαστική σύνοδος το απαγόρευσε, πριν τους κομμουνιστές, το 1916 ως γερμανικό κατάλοιπο του εχθρού. Στην Παπική Γη, το Βατικανό, μόλις το 1982 ένας Βορειοευρωπαίος, Πολωνός Πάπας εισάγει ένα κατεξοχήν αντιπαπικό κάποτε σύμβολο. Στην Ελλάδα το φέρνουν οι Βαυαροί το 1833 στο ανάκτορο του Όθωνα στο Ναύπλιο και στήνεται ουρά να το θαυμάσουν. Το πρώτο ελληνικό σπίτι που στολίζει δέντρο είναι το 1843 του Ναξιώτη Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου, γενικού Πρόξενου της Ρωσίας στην Αθήνα. Μετά το 1930 και 1950 άρχισε να διαδίδεται μαζικά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Παρόμοια και στην γερμανόφωνη Αλσατία της Γαλλίας δέντρο στολίζεται το 1521, αλλά μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα θα διαδοθεί στην υπόλοιπη χώρα. Και εντέλει, ενώ θεωρείται πλέον αμερικανιά το εν λόγω έθιμο, στην Αμερική διαδόθηκε από Γερμανούς μετανάστες και κάποιοι αγγλόφωνοι το θεωρούσαν unamerican, αναμερικάνικο, ανελλήνιστο, που λέμε. https://en.wikipedia.org/wiki/White_House_Christmas_tree#Controversy
Στην Ελλάδα τώρα, ποιο είναι, λέει, το ελληνικό αντίστοιχο έθιμο;; το εξωχριστιανικό καραβάκι, που μου φέρνει δύο συνειρμούς. Όπως θα έπρεπε να είμαστε περήφανοι για την παλαιά ναυτοσύνη της φτωχής Ελλάδας, αντίστοιχα έτσι θα νιώθει κοιτώντας το δέντρο και η φτωχή Φινλανδία που είναι συνδεμένη η οικονομία της με τα δασικά προϊόντα. Ο δεύτερος συνειρμός είναι ότι στις γιορτές έχει δικαίωμα ο κάθε εργάτης, παραγωγός, δημιουργός, εργαζόμενος να στολίσει συμβολικά κάτι από τα εργαλεία και τα μέσα παραγωγής του, τιμώντας αυτό που του δίνει ψωμί και αφιερώνει το χρόνο του.
Γιατί απέτυχε, τώρα, να νικήσει, ή να σταθεί αξιοπρεπώς το καραβάκι δίπλα στο Λουθηρόδεντρο;; πού θα μπει η φάτνη;; στο αμπάρι με ανατομική πλευρική κοπή για να φαίνεται, ή και πάνω στο κατάστρωμα, αντίσκηνο, και με ένα κατάρτι, άλμπουρο που βγάζει κλαδιά κι ανθοφορεί (albero στα ιταλικά και δέντρο και κατάρτι), νά και συνδυασμός δύο σε ένα! Μα θα μου πεις αλλάζει η ιστορία...γιατί μήπως υπήρχε χριστουγεννιάτικο έλατο στην Παλαιστίνη;; Το κοράνι λέει πως γέννησε η Παναγιά κάτω από φοίνικα, αλλά δίπλα σε στάβλο, πιθανότερη είναι η ελιά για να μπορούν και τα ζωντανά να τρώνε τα χλωρά τα λιόκλαδα. Αν υπήρχε περίπτωση να στόλιζε ένας Ρωμιός ελιά, ένα δέντρο της Αττικής και της Θεάς Αθηνάς, κόντρα στο δέντρο του Όθωνα, θα τον έβλεπαν, μάλλον, ως ένα απόκληρο του Μπύθουλα που δεν εκπολιτίζεται στη λεωφόρο της ευρωπαϊκής κανονικότητας.
Αλλά ας πάρουμε μόνο το Λουθηρόδεντρο, να επεξεργαστούμε την ιδέα του. Δεν θα μπορούσαν, όσοι παραδοσιακοί που λένε κιόλας πως έχει βυζαντινή προέλευση από την ιστορία του μονοφυσίτη αυτοκράτορα, να βάλουν την εικόνα της Γέννησης αντί για μία φάτνη;; Και πού οδηγεί ο συνειρμός μιας φορητής εικόνας στη βάση του δέντρου που μπαίνει και βγαίνει εύκολα;; ότι μπορείς να έχεις ΕΟΡΤΟΔΕΝΤΡΟ πλέον για όλο τον χρόνο. Μετά τα Χριστούγεννα, της Υπαπαντής, του Ευαγγελισμού, της Ανάστασης, όπου τη Μεγάλη Εβδομάδα, βέβαια, σβήνεις τα φωτάκια. Όρεξη να 'χεις και γιορτή όλο τον χρόνο.
Δεν αρέσουν οι νεοτερισμοί;; κοίτα να γίνει τότε μια ιστορική αναπαράσταση του πρώτου εν Ελλάδι Χριστουγεννιάτικου Δένδρου στο Ναύπλιο με μπάντες και φορεσιές του καιρού εκείνου. Οι περισσότεροι έχουν άγνοια του γεγονότος για την πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας.
Υπάρχει τίποτε άλλο καλό προς εισαγωγή και διανομή;; κάτι λέει το Γεωργιανό Χριστουγεννιάτικο δέντρο, το Τσιτσιλάκι, https://en.wikipedia.org/wiki/Chichilaki, είναι ένα λευκογενειάδικο κλαδί φουντουκιάς ή καρυδιάς στολισμένο σαν λευκή γενιάδα του Άι Βασίλη με ένα κερί στην κορυφή αντί για αστέρι. Πρόκειται περί χριστουγεννιάτικης λαμπάδας. Χεροτεχνίτισσες και χειροτεχνίτες ορμάτε για του χρόνου. Να μην πούμε Τσιτσιλάκι, αλλά τη γενειάδα του Άι Βασίλη, γνωστή και στους λοιπούς πρώην σοβιετικούς πολίτες.
Τι θυμίζει το παραπάνω;; την αρχαία αθηναϊκή ειρεσιώνη, (https://en.wikipedia.org/wiki/Eiresione) κλαδί ελιάς τυλιγμένο με μαλλί προβάτου, καρπούς και στολίδια. Εμείς έχουμε στο ράφι την ιστορία, αυτοί έχουνε την πράξη. Λαμπρό πεδίο συνεργασίας.
Υπάρχει ελληνική συνεισφορά στην ιστορία αυτή, πέρα από μελομακάρονα, κουραμπιέδες και κάτι παράμερα καραβάκια και παγανιστικά έθιμα;; υπάρχει, ο λαογράφος θα γράψει πως η πρώτη προεόρτια δενδροκαΐα σε αυτή τη γιορτή του καπιταλισμού, ήταν το κάψιμο του Κρίσμαστρι που έγινε το 2008 στην Αθήνα, κι έκτοτε συνεχίζεται στα Εξάρχεια με τον τρόπο που θα το έκανε ενδεχομένως και ο Χριστός, όπως διέλυσε τους εμπόρους του ναού, και θα φώναζε «κάνατε τα γενέθλιά μου μόστρα εμπορίου, ενώ η κοινωνία δεν μετέχει ισότιμα σε αυτή τη γιορτή!». Ίσως άλλη τάση, μάλιστα, στους μαθητές του Χριστού να ακολουθούσε το παράδειγμα δύο ακτιβιστών Παλαιστινίων, παπά και ιμάμη, που κρέμασαν στην Ιερουσαλήμ σε δέντρο φωτογραφίες συντρόφων αγωνιστών-τρομοκρατών. https://www.timesofisrael.com/al-quds-university-puts-up-martyr-themed-christmas-tree/
Σε συμβολικό επίπεδο ταυτότητας, αυτά συμβαίνουν γιατί αρνούνται οι από πάνω τον διάλογο και την έρευνα για το τι είναι κοινότητα και ιδιοπροσωπία μιας γειτονιάς, μιας πόλης, ενός έθνους και της επόμενης γενιάς του. Θα μπορούσε να έλεγε ένας από κάτω στη συνδιάσκεψη των πάνω-κάτω ότι εγώ δεν θέλω αυτό το πυραμιδικό, εξουσιαστικό δέντρο αλλά προτιμώ κάτι πιο οριζόντιο και εγχώριο, όπως τη νερατζιά, κάτι που θα ψάξουμε να βρούμε για να ταιριάζει στην ιδιοπροσωπία της Μονμάρτης των Αθηνών. Γιατί θα πρέπει όλες οι γειτονιές να είναι αντίγραφα μιας άλλης;; Προτιμούν οι Ελλαδάρχες την κανονικότητα της μαζικής εισαγωγής εγγυημένης εμπειρίας από το εξωτερικό, προβάλλοντας συγχρόνως πατερικά στους νεότερους τον επιδερμικό σεβασμό σε μια παράδοση στατική και ανεξέλικτη.
Το από δω και πέρα αφορά τις χώρες και τους λαούς που δημιουργούν και μεταδίδουν παραδόσεις. Οι κατευθύνσεις είναι δύο και θα εξελίσσονται παράλληλα, η χριστιανική που θα τονίζει το χριστιανικό χαρακτήρα, και η χριστουγεννιάτικη, γιορτοχειμωνιάτικη που θα ταξιδεύει, θα δίνει και θα παίρνει από τις παραδόσεις όλου του πλανήτη.
Παράδειγμα επιστροφής στις ρίζες: αμερικανοί προτεστάντες προωθώντας μέση λύση για τους δικούς τους δενδρομάχους έχουν δημιουργήσει από το 1957 και μετά το Chrismon tree https://en.wikipedia.org/wiki/Chrismon_tree, το χριστομονογράμματο/χριστιανικό δέντρο που έχει αποκλειστικά λιτά χριστιανικά σύμβολα, σταυρούς, αγγελάκια, ψάρια, αστέρια δισκοπότηρα, καμπάνες, δίχως π.χ. πέταλα, μπάλες, γιρλάντες και χλιδάτο φωτισμό.
Για να διακρίνουν βέβαια μεταξύ χριστιανικού και χριστουγεννιάτικου δηλώνουν το προφανές ότι τα Χριστούγεννα δεν είναι πλέον αποκλειστικά χριστιανική γιορτή. (Σκέψου ότι το ίδιο το τραγούδι του Χριστουγεννιάτικου Δένδρου, «Ω Έλατο, Ω Τάνενμπάουμ», δεν έχει καμμία χριστιανική αναφορά). Όπως ακριβώς συνέβαινε στο μεγαλύτερο μέρος του αρχαίου κόσμου, όπου μπορούσαν από άλλη θρησκεία και εθνικότητα να μετέχουν σε ξένες γιορτές, και γιατί τους άρεσε, και γιατί η θεότητα νομιζόταν κοινή για όλους τους ανθρώπους με πολλά και διαφορετικά ονόματα.
Παραδείγματα παγκοσμιοποίησης: στη Σοβιετική Ένωση από το 1935 καθιερώθηκε το Πρωτοχρονιάτικο Δέντρο, ίδιο σχεδόν πράγμα στην όψη, άλλη ονομασία. Σε αυτό ακολούθησε και η Τουρκία, η Γιουγκοσλαβία, ενώ σε Κίνα και Βιετνάμ στολίζουν δικά τους παραδοσιακά πρωτοχρονιάτικα δέντρα.
https://en.wikipedia.org/wiki/New_Year_tree
Χριστιανοί, και μη χριστιανοί, στην Ινδία στολίζουν δέντρο κρεμόντας εικόνα παγωνιού που είναι το ινδικό εθνικό σύμβολο. https://www.cbc.ca/parents/learning/view/the_hindu-christmas_tree Γιορτάζουν και τα χριστούγεννα με το πνεύμα του Ντιβάλι, όπως λέγεται η ινδική φωταγωγική γιορτή των Φώτων. https://www.raisingarizonakids.com/2016/12/celebrating-christmas-in-the-spirit-of-diwali/ Αν και είναι γύρω στο 2% οι χριστιανοί στην Ινδία, τα Χριστούγεννα είναι δημόσια αργία.
Ειδικά στον Αγγλοσαξονικό κόσμο υπάρχουν κάποιοι εβραίοι και μουσουλμάνοι που στολίζουν με εβραϊκά και μουσουλμανικά σύμβολα παρόμοια δέντρα. Αντί το γνωστό αστέρι, το άστρο του Δαβίδ και ημισέληνο. Οι πιο αυστηροί τους τα θεωρούν είτε δεντρολατρία, είτε χριστιανική διείσδυση, βέβαια.
https://en.wikipedia.org/wiki/Hanukkah_bush
https://slate.com/human-interest/2019/12/surviving-christmas-as-a-muslim.html
Εδώ ένα μουσουλμανοκόριτσο, που τηνε λεν Μαρία, καταπιέστηκε από την οικογένειά της να μη γιορτάζει Χριστούγεννα και προωθεί τώρα το φοίνικα, που λέγαμε, ως κορανικό μουσουλμανικό χριστουγεννιάτικο δέντρο https://www.huffpost.com/entry/the-islamic-christmas-tree-the-other-perspective_b_58322a54e4b0eaa5f14d4730 το δικό μας, λέει, δέντρο
Μαρία μου, Μαρία μου,
τι πέρασες.
Και συνδυασμός των παραπάνω: σε ένα σχολείο του Λονδίνου στολίστηκε δέντρο με ινδικά, μουσουλμανικά και εβραϊκά σύμβολα https://twitter.com/mmehentz/status/944355949698883584
Τέλος, το Χριστουγενιάτικο δέντρο ανήκει
στο ευρύτερο Δέντρο των Ευχών,
https://en.wikipedia.org/wiki/Christmas_tree
https://en.wikipedia.org/wiki/Wish_tree
https://en.wikipedia.org/wiki/Christmas_tree
https://en.wikipedia.org/wiki/Wish_tree
όπου γράφει και κρεμά ο κόσμος τις ευχές του,
και ίσως γίνει και Δέντρο των Πράξεων
με την άνοδο της κλιματικής ταραχής,
των πολεμικών γρυλισμών
και μονολόγων
της μοναξιάς του ανθρώπου
αυτά και του χρόνου
δημιουργικότεροι
γιατί ήταν μέρες παράδοσης,
δλδ, δημιουργίας παράδοσης
από ξένους και προγόνους,
και προβληματισμού μας
για το τι κάνουμε εμείς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου