(ούτε καν ένα σύγχρονο μνημείο δεν υπάρχει)
γιατί η Γόρτυνα ήταν πρωτεύουσα
της Ρωμαϊκής συγκλητικής επαρχίας
Κρήτης καὶ Κυρήνης
Provincia populi Romani (του Ρωμαϊκού λαού)
Cretae et Cyrenarum (Κυρηνῶν)
(67 π.Χ. -297 μ.Χ)
https://en.wikipedia.org/wiki/Crete_and_Cyrenaica
δυνατά και ελληνορωμαϊκά
με διασκευή του «Τι κι αν είσαι απ' τη Λιβύη;»
του επιγραφέντος ως Χαβαλεδιάρικου
(τούρκικα, havale μεταφορά βάρους
αράβικα, hawāla ανταλλαγή, επιταγή)
σε στίχους Μανώλη Ρασούλη
και μουσική Νίκου Ξυδάκη
από τον δίσκο Εκδίκηση της Γυφτιάς, 1978
Με Καλλίμαχο στα χείλη
πάμε πίσω στα παλιά,
για να φύγει το ρεζίλι
στα θαλάσσια ορυκτά.
Τι κι αν είσαι απ' την Κυρήνη
μουσουλμάνο και φτωχό,
πιασ' τα αρχαία σου να γίνει
γλέντι χαρτογραφικό.
Με Κυρηναϊκή σοφία
με χορό, κρασί, φιλί,
γλέντα τη γεωμετρία
την Ερατοσθενική.
Τι κι αν είστε απ’ τη Λιβύη
Άραβες και Βέρβεροι,
πιάστε αρχαίο σας ταξίμι
να κομπλάρουν οι στρατοί,
επανελληνίσου μνήμη
μες στη φιλοσοφική.
Πες του Αρίστιππου να πείσει,
η Αρήτη να χαρεί,
ο Ηγησίας να μας ζήσει
κι ο Θεόδωρος να μπει.
Τι κι αν είστε απ’ τη Λιβύη
Άραβες και Βέρβεροι,
πιάστε αρχαίο σας ταξίμι
να κομπλάρουν οι στρατοί!
(όφου, και πώς θα μεταφραστεί
και στα αράβικα,
και στα βερβέρικα)
λοιπόν, άγνωστες λέξεις,
Κυρηνιώτες
1) Καλλίμαχος, επιγραμματιστής ποιητής από την Κυρήνη
βιβλιοθηκάριος στην Αλεξάνδρεια (~ 310 - 240 π.Χ)
https://el.wikipedia.org/wiki/Καλλίμαχος
Τούτο το μνήμα που προσπερνάς
του Καλλιμάχου είν' απ' τη Λιβύη,
γνώριζε να τραγουδά καλά
το κόκκινο κρασί σαν ήταν στα ποτήρια
πάνω στο ρυθμό με τη συντροφιά
τότε να γελά.
Βαττιάδεω παρὰ σῆμα φέρεις πόδας
εὖ μὲν ἀοιδήν εἰδότος,
εὖ δ' οἴνῳ καίρια συγγελάσαι.
Του Βαττιάδη, από τη γενιά του Βάττου,
απόγονου του πρώτου Έλληνα οικιστή
στην Κυρήνη το 630 π.Χ., γιου του Σαντορινιού Πολύμνηστου
και της Μυλοποταμίτισσας Φρονίμης από την Αξό,
που έφυγαν από την Θήρα λόγω εμφύλιας διαμάχης.
(κατά τον Ηρόδοτο «Λίβυες γὰρ βασιλέα βάττον καλέουσι»
στη γλώσσα τους)
2) Ερατοσθένης, γεωγράφος, μαθηματικός
και βιβλιοθηκάριος στην Αλεξάνδρεια, (276 - 194 π.Χ.),
επινοητής του όρου Γεωγραφία και των παράλληλων κύκλων της υδρογείου.
Ο πρώτος που υποστήριξε ότι η Γη είναι μια σφαίρα που βρίσκεται στο κέντρο του Σύμπαντος, το οποίο περιστρέφεται με συχνότητα εικοσιτεσσάρων ωρών.
Γνωστότερος για τον πρώτο υπολογισμό της περιμέτρου της Γης
σε 39.690 χιλιόμετρα. (είναι 40.007,86)
https://el.wikipedia.org/wiki/Ερατοσθένης_ο_Κυρηναίος
3) Αρίστιππος, μαθητής του Σωκράτη, (435 – 355 π.Χ)
επέστρεψε μετά τον θάνατο του δασκάλου του
στην Κυρήνη, όπου ίδρυσε την Ηδονιστική Σχολή Φιλοσοφίας.
Πρωτεύον στη ζωή είναι η χαρά και απόλαυση με μέτρο και σύνεση,
χωρίς να θυσιάζεται για αυτά όμως η ελευθερία.
Προτιμούσε να ζει μέτοικος, παρά δέσμιος κάποιου κράτους.
Σε αυτούς που τον κατηγορούσαν για τη σχέση του με τη Λαΐδα
ἔχω [Λαΐδα], ἀλλ' οὐκ ἔχομαι· ἐπεὶ τὸ κρατεῖν
καὶ μὴ ἡττᾶσθαι ἡδονῶν ἄριστον, οὐ τὸ μὴ χρῆσθαι.
την έχω, δεν κατέχομαι από αυτήν,
γιατί το να είναι κανείς εγκρατής και όχι έρμαιο των ηδονών
αυτό είναι άριστο, και όχι η αποχή από αυτές.
https://el.wikipedia.org/wiki/Αρίστιππος_ο_Κυρηναίος
3) Η κόρη του Αρήτη συνέχισε τη διδασκαλία του πατέρα της,
του έκανε εγγόνι τον Αρίστιππο τον λεγόμενο μητροδίδακτο,
επειδή διδάχτηκε φιλοσοφία από τη μητέρα του.
4) Ηγησίας ο Πεισιθάνατος (~290 π.Χ.)
που έπειθε ότι είναι προτιμότερος ο θάνατος από τη ζωή,
εφόσον δεν μπορούμε να αποκτήσουμε την ευτυχία.
Γιαυτό και ο ενθαρρυντικός στίχος ο «Ηγησίας να μας ζήσει»
https://el.wikipedia.org/wiki/Ηγησίας_ο_Πεισιθάνατος
5) Θεόδωρος ο Άθεος, εξοριζόταν από διάφορες πόλεις
για τις απόψεις του. Στην Αθήνα αθωώθηκε με παρέμβαση
του κυβερνήτη και περιπατητικού φιλοσόφου
Δημητρίου Φαληρέα (317–307 π.Χ.)
https://el.wikipedia.org/wiki/Θεόδωρος_ο_άθεος
ή
5) Θεόδωρος ο μαθηματικός (465-398 π.Χ.)
που ασχολήθηκε με την ασυμμετρία
και τους άρρητους αριθμούς,
γνωστός για τη Σπείρα του Θεοδώρου,
μια γεωμετρική κατασκευή με βάση τις τετραγωνικές ρίζες
των θετικών ακεραίων αριθμών
https://en.wikipedia.org/wiki/Spiral_of_Theodorus
Το όνομα Λιβύη προέρχεται από τους Λίμπου,
αρχαία βερβερική φυλή που αργότερα κατακτήθηκε μεν από τους Έλληνες της Κυρηναϊκής, αλλά συνυπήρξαν μαζί τους.
https://en.wikipedia.org/wiki/Libu
The colonists married local women when they settled in Libya
https://books.google.gr/books?id=JgWDAgAAQBAJ&pg=PA22&lpg=PA22&dq=The+colonists+married+local+women+when+they+settled+in+Libya&source=bl&ots=WTRtSiGqba&sig=ACfU3U3jJaFPK3-GjbVJmfIW553_I-OINw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwif7pzqmKbmAhUhWxUIHbDOBJEQ6AEwAHoECAcQAQ#v=onepage&q=The%20colonists%20married%20local%20women%20when%20they%20settled%20in%20Libya&f=false
Λέει ο Πίνδαρος
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=4&page=44
οὕτω δ᾽ ἐδίδου Λίβυς ἁρμόζων κόρᾳ
νυμφίον ἄνδρα
έτσι έδινε ο Λίβυος ταιριαστό στην κόρη
νυμφίο
την έβαλε στην άκρη του τέρματος
και ο ταχύτερος γαμπρός που θα άγγιζε το πέπλο της
θα την νυμφευότανε
αφιέρωσαν κάποτε αγαλματένιο άρμα οι Κυρηναίοι στους Δελφούς,
ο ηνίοχος ήταν η Κυρήνη (στη μυθολογία Θεσαλλιώτισα νεράιδα, κυνηγάρισσα
που σε μία εκδοχή σκότωσε ένα λιοντάρι που ρήμαζε την Κυρηναϊκή
και έδωσε έτσι το όνομά της) και πάνω στο άρμα
στεφάνωνε τον Βάττο η Λιβύη
ἡνίοχος μὲν τοῦ ἅρματός ἐστι Κυρήνη, ἐπὶ δὲ τῷ ἅρματι Βάττος τε καὶ Λιβύη στεφανοῦσά ἐστιν αὐτόν: ἐποίησε δὲ Ἀμφίων Ἀκέστορος Κνώσσιος.
ενώ να βάζουν τέσσερα άλογα στα άρματα
έμαθαν οι Έλληνες από τους Λίβυους, λέει ο Ηρόδοτος
τέσσερας ἵππους συζευγνύναι παρὰ Λιβύων οἱ Ἕλληνες μεμαθήκασι
και άγνωστη νεότερη μετοικεσία
προς τον νότο
από ελληνόφωνους Κρητικούς
στα χρόνια των παπούδων μας
Λιμάνι της Κυρήνης είναι η Απολλώνια, όπου το 1897, την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέμου στην Κρήτη, μια από τις ομάδες μουσουλμάνων κρητικών που εγκατέλειψαν το νησί, βρήκε καταφύγιο δίπλα από τα ερείπια της αρχαίας πόλης και έκτισε το χωριό Σούσα. Ακόμα και σήμερα, οι μεγαλύτεροι μιλούν σχεδόν απταίστως την ελληνική γλώσσα και μάλιστα με κρητικό ιδίωμα και ονειρεύονται την Κρήτη που άκουσαν από τους παππούδες τους.
https://www.tovima.gr/2011/03/08/world/i-libyi-twn-ellinwn/
Εκεί τραγουδήσαμε και κρητικά τραγούδια του αρραβώνα, ακολουθούμενα από αυθόρμητα χειροκροτήματα. Οταν ρώτησα αν θα ανέβει επάνω και ο γαμπρός για τον αρραβώνα, μου απάντησαν: «Οοοϊ, ο γαμπρός δεν χρειάζεται! Επαέ τον αρραβώνα κάνει η πεθερά!». Φεύγοντας από το σπίτι οι γυναίκες μάς αγκάλιαζαν και μας φιλούσαν. Καμιά τους δεν έχει έρθει στην Ελλάδα, και όμως την αγαπούν και μιλούν τη γλώσσα των παππούδων τους. Εύχονταν μέσα από την ψυχή τους να ξανανταμώσουμε. Μακάρι…
https://www.tovima.gr/2010/09/12/world/b-libyi-b-br-to-makry-taksidi-twn-ellinwn-stin-kyrinaiki/
Είναι και δικοί τους
και δικοί μας πρόγονοι,
αλλά ποιο Υπουργείο Πολιτισμού
θα τολμήσει να το πει...
για να πάρουν θάρρος μετά
τα άλλα υπουργεία
να βρουν
πού θα ψαρεύουν
και πού όχι!
...οι απόγονοι του Ερατοσθένη...
και δεν μπορούν να δημιουργήσουν
ένα χάρτη και μια ιστορία
συνύπαρξης...
ας γράψουν πρώτα στο βιβλίο Γεωγραφίας
πως η Ελλάδα συνορεύει με Λιβύη και Ιταλία,
(με την οποία δεν έχουμε ορίσει τα σύνορα)
και μετά ας πάνε και στα δύσκολα
Και κλείνω το ελληνολιβυκό φεστιβάλ στη Γόρτυνα
με οριεντάλ νεοκυματική σύνθεση
από τον κιθαρίστα Νάσερ Ελ Μιζντάουι
https://en.wikipedia.org/wiki/Nasser_el-Mizdawi
(όφου, και πώς θα μεταφραστεί
και στα αράβικα,
και στα βερβέρικα)
λοιπόν, άγνωστες λέξεις,
Κυρηνιώτες
1) Καλλίμαχος, επιγραμματιστής ποιητής από την Κυρήνη
βιβλιοθηκάριος στην Αλεξάνδρεια (~ 310 - 240 π.Χ)
https://el.wikipedia.org/wiki/Καλλίμαχος
Τούτο το μνήμα που προσπερνάς
του Καλλιμάχου είν' απ' τη Λιβύη,
γνώριζε να τραγουδά καλά
το κόκκινο κρασί σαν ήταν στα ποτήρια
πάνω στο ρυθμό με τη συντροφιά
τότε να γελά.
Βαττιάδεω παρὰ σῆμα φέρεις πόδας
εὖ μὲν ἀοιδήν εἰδότος,
εὖ δ' οἴνῳ καίρια συγγελάσαι.
Του Βαττιάδη, από τη γενιά του Βάττου,
απόγονου του πρώτου Έλληνα οικιστή
στην Κυρήνη το 630 π.Χ., γιου του Σαντορινιού Πολύμνηστου
και της Μυλοποταμίτισσας Φρονίμης από την Αξό,
που έφυγαν από την Θήρα λόγω εμφύλιας διαμάχης.
(κατά τον Ηρόδοτο «Λίβυες γὰρ βασιλέα βάττον καλέουσι»
στη γλώσσα τους)
2) Ερατοσθένης, γεωγράφος, μαθηματικός
και βιβλιοθηκάριος στην Αλεξάνδρεια, (276 - 194 π.Χ.),
επινοητής του όρου Γεωγραφία και των παράλληλων κύκλων της υδρογείου.
Ο πρώτος που υποστήριξε ότι η Γη είναι μια σφαίρα που βρίσκεται στο κέντρο του Σύμπαντος, το οποίο περιστρέφεται με συχνότητα εικοσιτεσσάρων ωρών.
Γνωστότερος για τον πρώτο υπολογισμό της περιμέτρου της Γης
σε 39.690 χιλιόμετρα. (είναι 40.007,86)
https://el.wikipedia.org/wiki/Ερατοσθένης_ο_Κυρηναίος
3) Αρίστιππος, μαθητής του Σωκράτη, (435 – 355 π.Χ)
επέστρεψε μετά τον θάνατο του δασκάλου του
στην Κυρήνη, όπου ίδρυσε την Ηδονιστική Σχολή Φιλοσοφίας.
Πρωτεύον στη ζωή είναι η χαρά και απόλαυση με μέτρο και σύνεση,
χωρίς να θυσιάζεται για αυτά όμως η ελευθερία.
Προτιμούσε να ζει μέτοικος, παρά δέσμιος κάποιου κράτους.
Σε αυτούς που τον κατηγορούσαν για τη σχέση του με τη Λαΐδα
ἔχω [Λαΐδα], ἀλλ' οὐκ ἔχομαι· ἐπεὶ τὸ κρατεῖν
καὶ μὴ ἡττᾶσθαι ἡδονῶν ἄριστον, οὐ τὸ μὴ χρῆσθαι.
την έχω, δεν κατέχομαι από αυτήν,
γιατί το να είναι κανείς εγκρατής και όχι έρμαιο των ηδονών
αυτό είναι άριστο, και όχι η αποχή από αυτές.
https://el.wikipedia.org/wiki/Αρίστιππος_ο_Κυρηναίος
3) Η κόρη του Αρήτη συνέχισε τη διδασκαλία του πατέρα της,
του έκανε εγγόνι τον Αρίστιππο τον λεγόμενο μητροδίδακτο,
επειδή διδάχτηκε φιλοσοφία από τη μητέρα του.
4) Ηγησίας ο Πεισιθάνατος (~290 π.Χ.)
που έπειθε ότι είναι προτιμότερος ο θάνατος από τη ζωή,
εφόσον δεν μπορούμε να αποκτήσουμε την ευτυχία.
Γιαυτό και ο ενθαρρυντικός στίχος ο «Ηγησίας να μας ζήσει»
https://el.wikipedia.org/wiki/Ηγησίας_ο_Πεισιθάνατος
5) Θεόδωρος ο Άθεος, εξοριζόταν από διάφορες πόλεις
για τις απόψεις του. Στην Αθήνα αθωώθηκε με παρέμβαση
του κυβερνήτη και περιπατητικού φιλοσόφου
Δημητρίου Φαληρέα (317–307 π.Χ.)
https://el.wikipedia.org/wiki/Θεόδωρος_ο_άθεος
ή
5) Θεόδωρος ο μαθηματικός (465-398 π.Χ.)
που ασχολήθηκε με την ασυμμετρία
και τους άρρητους αριθμούς,
γνωστός για τη Σπείρα του Θεοδώρου,
μια γεωμετρική κατασκευή με βάση τις τετραγωνικές ρίζες
των θετικών ακεραίων αριθμών
https://en.wikipedia.org/wiki/Spiral_of_Theodorus
Το όνομα Λιβύη προέρχεται από τους Λίμπου,
αρχαία βερβερική φυλή που αργότερα κατακτήθηκε μεν από τους Έλληνες της Κυρηναϊκής, αλλά συνυπήρξαν μαζί τους.
https://en.wikipedia.org/wiki/Libu
The colonists married local women when they settled in Libya
https://books.google.gr/books?id=JgWDAgAAQBAJ&pg=PA22&lpg=PA22&dq=The+colonists+married+local+women+when+they+settled+in+Libya&source=bl&ots=WTRtSiGqba&sig=ACfU3U3jJaFPK3-GjbVJmfIW553_I-OINw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwif7pzqmKbmAhUhWxUIHbDOBJEQ6AEwAHoECAcQAQ#v=onepage&q=The%20colonists%20married%20local%20women%20when%20they%20settled%20in%20Libya&f=false
Λέει ο Πίνδαρος
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=4&page=44
οὕτω δ᾽ ἐδίδου Λίβυς ἁρμόζων κόρᾳ
νυμφίον ἄνδρα
έτσι έδινε ο Λίβυος ταιριαστό στην κόρη
νυμφίο
την έβαλε στην άκρη του τέρματος
και ο ταχύτερος γαμπρός που θα άγγιζε το πέπλο της
θα την νυμφευότανε
αφιέρωσαν κάποτε αγαλματένιο άρμα οι Κυρηναίοι στους Δελφούς,
ο ηνίοχος ήταν η Κυρήνη (στη μυθολογία Θεσαλλιώτισα νεράιδα, κυνηγάρισσα
που σε μία εκδοχή σκότωσε ένα λιοντάρι που ρήμαζε την Κυρηναϊκή
και έδωσε έτσι το όνομά της) και πάνω στο άρμα
στεφάνωνε τον Βάττο η Λιβύη
ἡνίοχος μὲν τοῦ ἅρματός ἐστι Κυρήνη, ἐπὶ δὲ τῷ ἅρματι Βάττος τε καὶ Λιβύη στεφανοῦσά ἐστιν αὐτόν: ἐποίησε δὲ Ἀμφίων Ἀκέστορος Κνώσσιος.
ενώ να βάζουν τέσσερα άλογα στα άρματα
έμαθαν οι Έλληνες από τους Λίβυους, λέει ο Ηρόδοτος
τέσσερας ἵππους συζευγνύναι παρὰ Λιβύων οἱ Ἕλληνες μεμαθήκασι
και άγνωστη νεότερη μετοικεσία
προς τον νότο
από ελληνόφωνους Κρητικούς
στα χρόνια των παπούδων μας
Λιμάνι της Κυρήνης είναι η Απολλώνια, όπου το 1897, την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέμου στην Κρήτη, μια από τις ομάδες μουσουλμάνων κρητικών που εγκατέλειψαν το νησί, βρήκε καταφύγιο δίπλα από τα ερείπια της αρχαίας πόλης και έκτισε το χωριό Σούσα. Ακόμα και σήμερα, οι μεγαλύτεροι μιλούν σχεδόν απταίστως την ελληνική γλώσσα και μάλιστα με κρητικό ιδίωμα και ονειρεύονται την Κρήτη που άκουσαν από τους παππούδες τους.
https://www.tovima.gr/2011/03/08/world/i-libyi-twn-ellinwn/
Εκεί τραγουδήσαμε και κρητικά τραγούδια του αρραβώνα, ακολουθούμενα από αυθόρμητα χειροκροτήματα. Οταν ρώτησα αν θα ανέβει επάνω και ο γαμπρός για τον αρραβώνα, μου απάντησαν: «Οοοϊ, ο γαμπρός δεν χρειάζεται! Επαέ τον αρραβώνα κάνει η πεθερά!». Φεύγοντας από το σπίτι οι γυναίκες μάς αγκάλιαζαν και μας φιλούσαν. Καμιά τους δεν έχει έρθει στην Ελλάδα, και όμως την αγαπούν και μιλούν τη γλώσσα των παππούδων τους. Εύχονταν μέσα από την ψυχή τους να ξανανταμώσουμε. Μακάρι…
https://www.tovima.gr/2010/09/12/world/b-libyi-b-br-to-makry-taksidi-twn-ellinwn-stin-kyrinaiki/
Είναι και δικοί τους
και δικοί μας πρόγονοι,
αλλά ποιο Υπουργείο Πολιτισμού
θα τολμήσει να το πει...
για να πάρουν θάρρος μετά
τα άλλα υπουργεία
να βρουν
πού θα ψαρεύουν
και πού όχι!
...οι απόγονοι του Ερατοσθένη...
και δεν μπορούν να δημιουργήσουν
ένα χάρτη και μια ιστορία
συνύπαρξης...
ας γράψουν πρώτα στο βιβλίο Γεωγραφίας
πως η Ελλάδα συνορεύει με Λιβύη και Ιταλία,
(με την οποία δεν έχουμε ορίσει τα σύνορα)
και μετά ας πάνε και στα δύσκολα
Και κλείνω το ελληνολιβυκό φεστιβάλ στη Γόρτυνα
με οριεντάλ νεοκυματική σύνθεση
από τον κιθαρίστα Νάσερ Ελ Μιζντάουι
https://en.wikipedia.org/wiki/Nasser_el-Mizdawi
The Libyan Melodies,
δίσκος που κυκλοφόρησε από την ελληνική EMI-Columbia το 1983
(ελληνοαραβικές δισκογραφικές συμφωνίες των σέβεντις)
ΥΓ
Όταν δεν εξορύσσεται
όμορφα η ιστορία,
κι αραχνιασμένη κάθεται
στα τουριστομουσεία,
τότε θα έρθει τούρκικο
σήριαλ να σου μάθει
πώς να μιλείς στον γείτονα
και πώς κάνεις παζάρι,
όποιος ειν' ακοινώνητος
και περιμένει λύση,
των προστατών αμέλεια
θα τον γηροκομήσει!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου