«Δάσκαλος ατενέου θανατώθηκε, δημαγωγός εμφύλιου καλόζησε»

(todo aquí https://youtu.be/TUHLrYluhXw)

Πως βία και δημαγωγία έθαψαν σχολικό πείραμα στη Βαρκελώνη (1901-1906) που θα μπορούσε, ενδεχομένως, να σώσει την Ισπανία από τον εμφύλιο πόλεμο.

Το Μοντέρνο Σχολείο (La Escuela Moderna) του Φρανθίσκο (καταλανικά:Φρανσέσκ) Φερρέρ (https://en.wikipedia.org/wiki/Francisco_Ferrer) ήταν ένα ateneo popular/obrero/libertario, λαϊκό/εργατικό/ελευθεριακό ατενέο, ένα απ' τα δεκάδες ιδιωτικά αναρχικά σχολεία στην Ισπανία μεταξύ 1880 και 1939. (https://es.wikipedia.org/wiki/Ateneo_popular) καταλανικά: ateneu. ((Η λέξη προέρχεται από το Athenaeum (https://en.wikipedia.org/wiki/Athenaeum_(ancient_Rome)) σχολείο στη Ρώμη που ίδρυσε ο φιλόσοφος και αυτοκράτορας Αδριανός, γεννημένος μάλιστα στη Σεβίλη της Ισπανίας. Σχήμα κατά συνεκδοχή, αντί να πω σχολείο λέω Αθήνα/Αθηναῖον...Αθήνα το κάναμε εδώ και φιλοσοφούμε; Αντί να πω φιλόσοφος λέω Αθηναίος, όπως ο βυζαντινός υμνογράφος «Χαῖρε, τῶν Ἀθηναίων τὰς πλοκὰς διασπῶσα» των φιλοσόφων/διανοουμένων/σοφιστών τα δίχτυα, τα πλοκάμια, τους ιστούς που διασπάς))

((Συγκριτικά, την Αθήνα το 1901 ταράζουν τα Ευαγγελικά, ταραχές για να μην εκτυπωθεί στα νέα ελληνικά η Καινή Διαθήκη, το 1903 τα Ορεστειακά, ταραχές για να μην ακουστούν στα νέα ελληνικά οι τραγωδίες της Ορέστειας, και το 1911 τα Αθεϊκά του Βόλου συλλαλητήρια και δικαστήριο κατά νεοτερικού και «μαλλιαρού στη γλώσσα» Παρθεναγωγείου με αφορμή την άρνηση χειροφιλήματος δασκάλας σε απροειδοποίητη εισπήδηση στο σχολείο του μητροπολίτη Δημητριάδος))

Αυτά τα ισπανικά ατενέα (los ateneos) άνθησαν, λοιπόν, για να καλύψουν το κενό της επίσημης εκπαιδευτικής υποδομής για την εργατική τάξη. Ο εργάτης δεν έχει περίσσιο χρήμα, έτσι επιστρατεύεται και η ανταλλακτική οικονομία, μου κάνεις μερεμέτια στο σπίτι, μου κρατάς το μωρό, σου μαθαίνω μουσική, μαθηματικά, να διαβάζεις ισπανικά σε μια εποχή εκτεταμένου αναλφαβητισμού.  Παράλληλα έρχονται και μαθητές από πλουσιότερα στρώματα με σκοπό να μάθουν κάτι διαφορετικό, ευρύτερο από το στενό και δογματικό παίδεμα της Καθολικής Εκκλησίας που έλεγχε την εκπαίδευση. Ο καθένας δίνει στο σχολείο ανάλογα με τις δυνατότητές του. Π.χ. μια καθολική μαθήτριά του κληροδότησε στον Φερρέρ 30.000 αγγλικές λίρες. Free donation/Ελεύθερη συνεισφορά.

Ο Φερρέρ είχε ως πρότυπο το ελευθεριακό ορφανοτροφείο του Paul Robin στη Βόρεια Γαλλία. Έγραφε στο περιοδικό L'École Rénovée «....δεν πρέπει να κρύψουμε το γεγονός ότι θα αφυπνίσουμε στα παιδιά την επιθυμία για μια κατάσταση στο σχολείο χωρίς βία, ιεραρχίες και κάθε προνόμιο». Αλλά «δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να επιβάλλουμε τις ιδέες αυτές στο παιδί». Αυτό που έλπιζαν ήταν αν τα παιδιά έβλεπαν και κατανοούσαν αυτά που γίνονταν γύρω τους τότε θα αναγνώριζαν τις αδικίες και θα υπήρχε η πιθανότητα να αντισταθούν σ’ αυτές».

https://manifesto-library.espivblogs.net/files/2018/03/315215203-Teliki-mprosoura-ferrer3-pdf.pdf

Η εκπαίδευση θα έπρεπε να βασίζεται σε λογικά και επιστημονικά στοιχεία. Να αποφεύγεται να ακούγεται δυσνόητη και μυστηριώδης. Στόχος η ολοκληρωμένη παιδεία το ατόμου, θεωρία και πρακτική, κατανόηση και εμπειρία, εκπαιδευτική ψυχολογία και αλληλεγγύη. Στροφή από δασκαλοκεντρικό σε παιδοκεντρικό σύστημα. Φτωχοί και πλούσιοι μαθητές μαζί. Ανάμικτα φύλα στις τάξεις, αγόρια/κορίτσια.  Γεννετήσια ενημέρωση. Γνώση δίχως εξετάσεις, πειθαρχία δίχως τιμωρίες. Επισκέψεις σε μουσεία, εργοστάσια και πάρκα. Διαλέξεις για ενήλικες. Ενεργότερη συμμετοχή των γονιών στη σχολική κοινότητα. Συζητούσε ο Φερρέρ και με ακαδημαϊκούς στη Βαρκελώνη για τη δημιουργία ανοιχτού λαϊκού πανεπιστημίου. Με λίγα λόγια, ένα δίκαιο σχολείο για την ανατροπή μιας άδικης κοινωνίας.

Ιδιαίτερα ενοχλημένη με τη δημοφιλία του Φερρέρ ήταν η Καθολική Εκκλησία, επειδή επιπλέον συνήθιζε να διοργανώνει πρωινές ομιλίες κάθε αργία και Κυριακή την ώρα της λειτουργίας. Σε μια αργία του Αγίου Πνεύματος χτυπούσαν συνεχώς όλες οι καμπάνες της πόλης για να μην ακούγονται οι ομιλητές. Εις ανταπόδοση ο Φερρέρ έκανε δημόσιο πικνίκ την επόμενη Μεγάλη Παρασκευή με 1700 μαθητές.

Ο ειρηνιστής και αναρχοχριστιανός Λέων Τολστόι, πρώην μέλος της Ρωσικής εκκλησίας, είχε πει «είμαι σίγουρος ότι μόνο με την εκπαίδευση, την ελεύθερη εκπαίδευση, μπορούμε ν’ αλλάξουμε τη φρικτή τάξη πραγμάτων και να την αντικαταστήσουμε με μια λογική οργάνωση». Ένα δημοφιλές παραμύθι ήταν οι Περιπέτειες του Νονο (Las adventuras de Nono) που συγκρίνει τη χώρα της Αυτονομία (Autonomía) με τη δυστυχισμένη και εγκληματική χώρα της Αργυροκρατίας (Argirocracia), γαλλιστί Monnaïa/Λεφτία που βασίζεται στη μονέδα (monnaie), και βασιλεύει ο μοχθηρός Χρήμας, βιβλίο του Γάλλου Jean Grave https://en.wikipedia.org/wiki/Jean_Grave / https://fr.wikisource.org/wiki/Les_Aventures_de_Nono https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/anoihto-biblio/178869_sti-hora-tis-aytonomias

Παράλληλα όμως με την ειρηνική επανάσταση, μεταξύ 1866 και 1932 πιάνει τόπο και η ευρωπαϊκή αναρχική τρομοκρατία, άλλοτε στοχευμένη, κι άλλοτε τυφλή, στην αναρχοπολεμική γλώσσα αποκαλείται έμπρακτη προπαγάνδα, προπαγάνδα της πράξης ( https://en.wikipedia.org/wiki/Propaganda_of_the_deed ) Το 1881 το Διεθνές Αναρχικό Κονγκρέσο στο Λονδίνο την ενέκρινε.

Ο Φερρέρ και το σχολείο του, νιώθοντας την ανάσα της έξω ατμόσφαιρας, βρίσκονται σε δίλημμα ανάμεσα στην εκπαίδευση και τη δράση. Σε απεργίες και πορείες βέβαια συμμετείχε το διδακτικό προσωπικό, αλλά το 1906 ο Mateu Morral, βιβλιοθηκάριος του σχολείου, αναρχικός γιος βαμβακοβιομήχανου, βιάζεται να φέρει την επανάσταση, ανεβαίνει σε ένα μπαλκόνι στη Μαδρίτη και τη στιγμή που περνούσε ο νυμφευόμενος βασιλιάς Αλφόνσος o «Αφρικάνος» (Αφρικανιστές λέγονται οι Ισπανοί που ήθελαν να αναπληρώσουν στην Αφρική αποικίες που έχασαν σε Αμερική και Ασία) με τη γαμήλια πομπή του, ρίχνει ένα εκρηκτικό μπουκέτο από λουλούδια. Εικοσιτέσσερις περαστικοί και στρατιώτες σκοτώνονται, εκατό τραυματίζονται, ο βασιλιάς και το σόι του δεν έπαθε τίποτα. Κατά την καταδίωξη του ο Ματέου αυτοκτονεί. Ακόμα βασιλιά έχουνε, καθώς και μνημείο για τους αδίκως βομβισθέντες https://en.wikipedia.org/wiki/Monument_to_victims_of_the_attack_against_Alfonso_XIII (Η δεύτερη μεγαλύτερη τρομοκρατική ενέργεια μετά το χτύπημα των τρένων στη Μαδρίτη το 2004)

Με αφορμή ότι εργαζόταν ως βιβλιοθηκάριος στο Μοντέρνο Σχολείο φυλακίζουν τον Φερρέρ, κλείνουν το σχολείο και μετά από δίκη που κράτησε ένα χρόνο δεν βρίσκονται αποδεικτικά στοιχεία ότι ήταν συνεργός στην απόπειρα βασιλοκτονίας. Στο δικαστήριο τον ρωτούσαν αν είναι αναρχικός, κι αν μιλάνε στο σχολείο με τους μαθητές στον ενικό.

Το κράτος δεν επέτρεψε το σχολείο να επαναλειτουργήσει, και ο Φερρέρ ασχολήθηκε με τον εκδοτικό του οίκο και το συνδικάτο Solidaridad Obrera - (Αλληλεγύη Εργατική) στη Βαρκελώνη. 

Κατά την εκστρατεία στη Μελίγια του Μαρόκου το 1909 απέναντι σε φυλές των Βερβέρων, το Ισπανικό κράτος έστειλε χαρτί επιστράτευσης σε γονείς εργάτες της Βαρκελώνης, οι οποίοι είχαν ήδη υπηρετήσει στον στρατό έξι χρόνια. Ένας πλούσιος, βέβαια, θα μπορούσε με  6.000 ρεάλια να βρει κάποιον αναπληρωτή. Τότε τον Ιούλιο στην αρχή της εκστρατείας ξέσπασαν αντιπολεμικές ταραχές στην πόλη, γνωστές ως «Τραγική Εβδομάδα/Semana Trágica» https://en.wikipedia.org/wiki/Tragic_Week_(Spain)

με συνθήματα όπως
¡Abajo la guerra! ¡Que vayan los ricos! ¡Todos o ninguno!
Κάτω ο πόλεμος! Να πάνε οι πλούσιοι! Όλοι ή κανένας!

Δεκάδες κτίρια κάηκαν, τα περισσότερα ιδιοκτησία της εκκλησίας. Δεκάδες νεκροί διαδηλωτές, τρεις στρατιώτες και τρεις παπάδες.

Κηρύχτηκε στρατιωτικός νόμος και ψάχνοντας για μαύρο πρόβατο το στρατοδικείο καταδίκασε με δίκη παρωδία, ανάμεσα σε τέσσερις άλλους, και τον Φερρέρ σε θάνατο.

Τα τελευταία του λόγια:

«Hijos míos, apuntad bien; vosotros no tenéis la culpa. Soy inocente. ¡Viva la Escuela Moderna!»

«Γιοί μου, σκοπεύσατε καλά· δεν φταίτε εσείς. Είμαι αθώος. Ζήτω το Σύγχρονο Σχολείο!»

Μετά την ευρωπαϊκή κατακραυγή για την εκτέλεση του δασκάλου ο βασιλιάς απέπεμψε τον πρωθυπουργό. Το 1911 δικαστήριο αθώωσε τον Φερρέρ.

_________________________________

Σε σύγκριση με τον δάσκαλο Φερρέρ, που δεν είχε ιδιαίτερες ρητορικές ικανότητες, αλλά ήταν οργανωτικός, μεθοδικός και ταπεινός, ο  δικηγόρος Αλεχάντρο Λερούξ https://en.wikipedia.org/wiki/Alejandro_Lerroux από την Κόρδοβα, πραγματικός κήρυκας της βίας, δημαγωγός, δημεγέρτης, λαϊκιστής, αντιμοναρχικός, δημοκράτης, αντικληρικαλιστής, με επιρροή στους Ανδαλουσιανούς μετανάστες εργάτες της Βαρκελώνης, διέφυγε, δεν έδειξε την παραμικρή αλληλεγγύη στον Φερρέρ, και συνέχισε την κοινοβουλευτική καριέρα του, ως ηγέτης του Ριζοσπαστικού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Ένα δείγμα αγαναχτισμένης γραφής του το 1906 απευθυνόμενος στους μπαχαλάκηδες της εποχής, ισπανιστί χόβενες μπάρμπαρος.

«Νέοι βάρβαροι του σήμερα, λεηλατήστε τον παρακμιακό πολιτισμό αυτής της δύστυχης χώρας, καταστρέψτε τους ναούς, τελειώστε τους θεούς, σηκώστε το πέπλο απ' τις δόκιμες μοναχές και εξυψώστε τις στο σκαλοπάτι της μάνας για να αντρειέψει το ανθρώπινο είδος, εισχωρήστε στα έγγραφα της ιδιοκτησίας και κάντε γιορτινές φωτιές με τα χαρτιά τους, ώστε η φωτιά να εξαγνίσει τον αχρείο οργανισμό της κοινωνίας. Μπείτε στα ταπεινά σπίτια και αναθρέφτε εργατικές λεγεώνες, ώστε ο κόσμος να τρέμει μπροστά στους εξεγερμένους του δικαστές...ακολουθήστε, ακολουθήστε....μη σας σταματήσουν μήτε τάφοι, μήτε βωμοί......πολεμήστε, σκοτώστε, πεθάνετε...»

https://en.wikipedia.org/wiki/Alejandro_Lerroux

(Jóvenes bárbaros de hoy, 1906)

http://www.xtec.cat/~jrovira6/restau21/lerroux.htm

eng. Fight fine legion of rebels!

Ο «χαρισματικός» Λερούξ έγινε πρωθυπουργός της Ισπανικής Ρεπούμπλικας κατά τη μαύρη διετία (1933-35) με τη συνεργασία της Καθολικής Δεξιάς, και αιματηρά κατέπνιξε την απεργία των μεταλλωρύχων στις Αστούριες, καθώς και την ανακήρυξη της Καταλανικής Αυτονομίας εντός του Ισπανικού κράτους, τον Οκτώβρη του 1934 υπό τη στρατηγεία του φιλομοναρχικού Φράνκο και του δημοκράτη Οτσόα. Τον Γενάρη του 1936 ο Λερούξ δεν εκλέγεται καν, και τον επόμενο μήνα όταν ξεσπά ο εμφύλιος, ταξιδεύει για την Πορτογαλία. Θα γυρίσει στην Ισπανία το 1947.

Για την αδράνεια, να μην αλλάξει τίποτα, επικίνδυνος είναι ένας σταδιακός μεταρρυθμιστής δάσκαλος και χρήσιμος ένας εκτονωτής ρήτορας λαϊκής αγανάχτησης. 

_____________________

Ο συντηρητικός πολιτικός Francesc Cambó, ιδρυτής της Lliga Regionalista de Catalunya που απαιτούσε τη σκληρή τιμωρία των εξεγερμένων το 1909, μετανιωμένος είπε:

Δεν ζήτησε χάρη το Ριζοσπαστικό Κόμμα για τον Φερρέρ, δεν τη ζητήσαν οι ουδέτεροι. Κανείς. Όλοι οι πολίτες της Βαρκελώνης εκτελέσαμε τον Φερρέρ τη στιγμή που δεν ζητήσαμε να του χαριστεί η ζωή.
http://anatomiadelahistoria.com/2014/11/la-condena-de-ferrer-guardia/

Και ο φιλόσοφος Ουναμούνο που είχε δικαιολογήσει την εκτέλεση, μετανιωμένος έγραψε:

«Ο ιεροεξεταστής που όλοι οι Ισπανοί φέρουμε μέσα μας με έκανε να ταχθώ στην πλευρά ενός δικαστηρίου Ιεράς Εξέτασης, που έκρινε με κίνητρα κρυφά και προπάντων άδικα»

http://www.politicaymoda.com/tag/setmana-tragica/


Τέλος, ο Αλμπέρ Καμύ είπε για τον Φερρέρ: σκεφτόταν πως κανείς δεν είναι με τη θέλησή του κακός (ουδείς εκών κακός, όπως έλεγε κι ο Σωκράτης) και ότι όλο το κακό που υπάρχει στον κόσμο προέρχεται από την άγνοια. (nul n’est méchant volontairement et tout le mal qui est dans le monde vient de l’ignorance http://www.penselibre.org/spip.php?article164) Γιαυτό οι εν αγνοία τον δολοφόνησαν και η εγκληματική αμάθεια διαιωνίζεται μέχρι τις μέρες μας μέσα από νέες κι ακούραστες Ιερές Εξετάσεις. Μπροστά τους, βέβαια, θύματα όπως ο Φερρέρ θα ζούνε για πάντα.


Σχολεία κατά μίμηση του Φερρέρ έγιναν στη Γενεύη, το Λίβερπουλ, το Μιλάνο, το Σάο Πάολο, και το γνωστότερο στη Νέα Υόρκη https://en.wikipedia.org/wiki/Ferrer_Center_in Shelton Colony (1910-1953) https://en.wikipedia.org/wiki/Ferrer_movement

Στην ΝΔ Ισπανία, Μπαδαχόθ, λειτουργεί από το 1978 το Escuela Libre Paideia (παϊδέια) https://es.wikipedia.org/wiki/Escuela_Libre_Paideia http://www.paideiaescuelalibre.org/

Στην Ελλάδα το 2014 ιδρύθηκε στις πλαγιές του Βερτίσκου, στο Κρυονέρι Θεσσαλονίκης το «Αλλιώτικο Σχολείο» https://alliotikosxoleio.espivblogs.net//χρονικο-2/ με Ελευθεριακό Νηπιαγωγείο «Το Μικρό Δέντρο» https://www.babylonia.gr/2018/10/17/eleftheriaki-paideia-eleftheriako-nipiagogeio-b-fest-vinteo/ που ελπίζει να γίνει δάσος με συνοδές αντί για δασκάλες, μετάφραση του ισπανικού acompañantes, εκεί που κάθε μαθητής μαθαίνει με τον δικό του ρυθμό. Ανάρτησαν και υλικό για τον Φερρέρ https://manifesto-library.espivblogs.net/files/2018/03/315215203-Teliki-mprosoura-ferrer3-pdf.pdf

πειράματος άρξασθε,

γιατί όπως ξανάπε ο Καμύ,

Α)

«Το κακό που υπάρχει στον κόσμο προέρχεται σχεδόν πάντα από την άγνοια, 

κι η καλή θέληση μπορεί να προκαλέσει τις ίδιες ζημιές με την κακία,

 αν δεν είναι φωτισμένη στη γνώση».

Le mal qui est dans le monde vient presque toujours de l'ignorance, et la bonne volonté peut faire autant de dégâts que la méchanceté, si elle n'est pas éclairée.

και Β)

«Το σχολείο προετοιμάζει τα παιδιά να ζήσουν

σε ένα κόσμο που δεν υπάρχει».

L'école prépare les enfants à vivre dans un monde qui n'existe pas