Συναθλητισμός, αθλοπρέπεια, ή τακτικισμός και νικομανία;

(by Milenko Kosanovich, Serbia)

Το καλοκαίρι του 2008 όταν ο Ολυμπιακός αποκλείστηκε στο Πρωταθλητριών από την Ανόρθωση Λευκωσίας κληρώθηκε και προσπέρασε στο Ουέφα την δανέζικη Νόρτζελαντ, η οποία είχε τερματίσει ένατη και δεν είχε δικαίωμα συμμετοχής στην Ευρώπη. Τότε έμαθα ότι υπάρχει ευρωπαϊκή βαθμολογία fairplay (UEFA Respect Fair Play ranking) που βραβεύει έτσι τρεις ομάδες με κριτήρια:

Καμία κόκκινη και ελάχιστες κίτρινες κάρτες. Positive play, θετικό παιχνίδι: ανοιχτό, παραγωγικό σε γκολ, θεαματικό, γρήγορο, δίχως έξυπνα φάουλ, τακτικές καθυστερήσεων, θεατρινισμών, και εξαπάτησης. Σεβασμός στον αντίπαλο, προστασία της υγείας του, διακοπή της επίθεσης και βοήθεια σε τραυματία συναθλητή, φιλικές χειραψίες μετά τον αγώνα. Σεβασμός στον διαιτητή. Κόσμια συμπεριφορά προπονητή, παραγόντων, και οπαδών, να είναι θερμοί, να τραγουδούν για την ομάδα τους, δίχως ρατσιστικά συνθήματα, βρισιές και επεισόδια.

Θα μπορούσε και μία μικρότερη ομάδα της Α' Εθνικής να σκεφτεί έτσι, επενδύοντας στο fair play? Τέτοια επένδυση αποδίδει σε βάθος χρόνου στο κατάλληλο περιβάλλον. Η Νόρτζελαντ ιδρύθηκε μόλις το 1991, και πέρσι πήρε το πρώτο της πρωτάθλημα και απευθείας συμμετοχή στο Champions League, και όλα αυτά με κορμό νέους δανούς παίκτες· πράγμα αδιανόητο για μία ελληνική ομάδα, να ιδρυόταν το 1991, να επένδυε απλώς στις ακαδημίες της, και τώρα, την εποχή των ποδοσφαιρικών παχυλών αγελάδων, νά παιρνε πρωτάθλημα. Η μόνη που το κατάφερε μεταπολεμικά και προ-τσάμπιονς λιγκ, είναι η Λάρισα που από το 1964 έφτασε στην κορυφή το 1988. Η διαφορά της συντηρητικής, στατικής από τη δυναμική, δίκαιη, αξιοκρατική κοινωνία που δίνει ευκαιρίες σε όσους δεν έχουν όνομα, πολλά λεφτά, γνωριμίες, και ηλικία, να φτάσουν ακόμη και στην πρώτη θέση.

Φέτος το πρώτο βραβείο πήρε η Νορβηγική Στάμπαεκ. Στις τρεις πρώτες θέσεις της λίστας, από το 1995, είναι: Νορβηγία 11, Σουηδία 8, Αγγλία 7, Φινλανδία 6, και Δανία με 4 ομάδες. Ακολουθούν Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Σκωτία με 2 ομάδες. Και από μία έχουν Αρμενία, Εσθονία, Ισπανία, Λευκορωσία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Ουκρανία, Σλοβακία, Ρωσία, και Τσεχία. Η συνολική βαθμολογία των 53 ευρωπαϊκών χωρών για το 2011 και 2012. Διόλου τυχαίο ότι λείπουν ομάδες από τα Βαλκάνια και την Ιταλία. 2011, 47η Ελλάδα, 42η Τουρκία, 52η Αλβανία, 36η Ιταλία, 26η Κύπρος. 2012, 45η Ελλάδα, 46η Τουρκία, 47η Αλβανία, 23η Ιταλία, 29η Κύπρος. Αν έβαζαν και κριτήρια  παραγοντισμού, διαιτησίας, αθλητικής δικαιοσύνης, fair judge and play, κατά πόσο τιμωρούνται ισόνομα ακόμα και οι ισχυροί, σίγουρα θα παίρναμε την πρωτιά από το τέλος.  Σε καλύτερη θέση από εμάς η Κύπρος, όπου ονομάζουν το fair play, αντί για ευ αγωνίζεσθαι, απλώς αθλητοπρέπεια.

Υπάρχει και FIFA Fair Play Award από το 1987, και FIFA Fair Play Trophy (αριστείο) από το 1970. Στο πρώτο ξενίζει η βράβευση του Ιταλού εκδηλωμένου φασίστα Ντι Κάνιο, επειδή το 2000 σταμάτησε την επίθεση όταν τραυματίστηκε ο αντίπαλος τερματοφύλακας, αλλά το 1998 έσπρωχνε στο έδαφος τον διαιτητή που του είχε βγάλει κόκκιννη κάρτα. Στο δεύτερο η βράβευση της οικοδέσποινας και νικήτριας Αργεντινής του Βιντέλα το 1978, ενώ βοούν οι ψίθυροι για το στημένο 6-0 με το Περού, και τη μετάθεση της ώρας για να γνωρίζουν το ακριβές σκορ στο Πολωνία-Βραζιλία. Από τη Φίφα μάλιστα πήραμε βραβείο fair play στο κύπελλο συνομοσπονδιών 2005, επειδή είχαμε τις λιγότερες κίτρινες, εκεί όπου δεν καταφέραμε να βάλουμε ούτε γκολ· λογικό, η Ιαπωνία που έφερε 2-2 με τη Βραζιλία να έχει δύο κάρτες περισσότερες. Υπάρχουν και βραβεύσεις δημοσίων σχέσεων.

Δεν υπήρχε περίπτωση σε Μουντιάλ, όμως, να άφηνε η FIFA την Ελλάδα να το σηκώσει όπως το 2004. Και επειδή όποιος έχει την εγχώρια μύγα μυγιάζεται, αναρωτιόμασταν τότε γιατί μας άφησε η διαιτησία, και δεν βοήθησε η UEFA τους ισχυρούς και τα μεγάλα ονόματα. Το 2004, λοιπόν, το βραβείο fairplay πήρε η Τσεχία με δεύτερη την Ολλανδία, και την Ελλάδα στην ένατη θέση από τους δεκάξι. Αν παίρναμε το βραβείο, προσπαθώντας να παίξουμε επίθεση και άμυνα με ελάχιστες κίτρινες κάρτες, θα χάναμε βέβαια το κύπελλο. Fair play εκτός από δίκαιο σημαίνει και όμορφο παιχνίδι, αλλά η Ελλάδα συνολικά, όχι μόνο ως εθνική, ανήκει παραδοσιακά σε αμυντικό τακτικισμό κατενάτσιο μιμούμενη την Ιταλία και χώρες της ισπανόφωνης Αμερικής. Η έννοια της αμυντικής αδικίας είναι ότι κάποια στιγμή κουράζεται ο επιτιθέμενος, που δημιουργεί παιχνίδι, και χτυπάει στην αντεπίθεση ξεκούραστος ο μονίμως αμυνόμενος. Όπως και πολλά ωραία γκολ πρέπει να πιστωθούν και στη δίκαιη άμυνα που δεν κάνει έξυπνα φάουλ, τρέχει να προλάβει την μπάλα, δεν μπορεί; δεν ρίχνει κάτω τον αντίπαλο. Ο ίδιος ο Μαραντόνα είπε για το παιχνίδι Αγγλίας-Αργεντινής, ότι αν τον μάρκαρε μια καπάτσα άμυνα, δεν θα υπήρχε τώρα γκολ του αιώνα. Μέρος της gamesmanship, του νόμιμου τακτικισμού, του οδυσσεϊκώς αγωνίζεσθαι, της στρατηγικής μέχρι ραδιουργία εντός νομίμων πλαισίων. Αξίζει το βραβείο αθλοπρέπειας, όσο η νίκη; μπορούν να συνδυαστούν από μία μικρομεσαία ομάδα;

Οι μόνοι έλληνες που έχουν βραβευτεί από την Διεθνή Επιτροπή Αθλοπρέπειας είναι:

1979 Ηλίας Κελεσίδης, ποδηλάτης του Παναθηναϊκού, πρόσφυγας από Τσεχοσλοβακία, όταν σε ένα διεθνή αγώνα αντί να τερματίσει και να κερδίσει την πρωτια, σταμάτησε για να βοηθήσει έναν Τουρκο συναθλητή του που τραυματίστηκε, όπως λέει εδώ.

1985 Ελληνική ομάδα ορειβασίας στην κορυφή Αναπούρνα του Νεπάλ· φαντάζομαι για πράξη αυτοθυσίας και διάσωσης· πάντως, εκεί είχαμε δύο νεκρούς από χιονοστιβάδα, και το 1991 ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας γράφει το τραγούδι Αναπούρνα.

2000 Πύρρος Δήμας μαζί με το Γερμανό Μαρκ Χούστερ, επειδή πρόβαλαν συναθλητικό προφίλ μεταξύ τους. Τότε βραβεύτηκε και ο Ντέμης Νικολαΐδης, επειδή επιτόπου ομολόγησε πως έβαλε γκολ με το χέρι, ενώ ο διαιτητής είχε κατακυρώσει το γκολ στον τελικό κυπέλλου 2000 ΑΕΚ-Ιωνικός 3-0 και ενώ το σκορ ήταν 0-0.

2002 Αιμίλιος Παπαθανασίου, ιστιοπλόος του Ολυμπιακού, επειδή όταν έσπασε το διάκι, το τιμόνι του τούρκου συναθλητή του, ειδοποίησε τους κριτές να αναβάλουν για λίγο την εκκίνηση.

2004 Κάρμεν Μαχαιριώτου από Κύπρο, επειδή στο μοντέρνο πένταθλο δεν εκμεταλλεύτηκε λάθος των κριτών εις βάρος της αντιπάλου της, Λαμπρινής Αδάμ, στην ξιφασκία, και την άφησε να ξεκινήσει με συν 24 δευτερόλεπτα στον ανώμαλο δρόμο τριών χιλιομέτρων, όπου και νίκησε.

Μερικά εγχώρια ποδοσφαιρικά βραβεία που βρήκα...πότε να ξεκίνησε να δίνεται; και τί ποσό δινόταν αρχικά;

2009 Εργοτέλης, λιγότερες κάρτες, κόσμιοι φίλαθλοι· εδώ μαθαίνουμε ότι ο πρώτος πήρε 120 χιλιάδες ευρώ, ο δεύτερος Πανθρακικός 60 και ο τρίτος Λεβαδειακός 20. Μήπως έγινε λάθος στα μηδενικά; έτσι για ένα μέτρο σύγκρισης: ο κυπελλούχος Παναθηναϊκός το 2010 πήρε από την ΕΠΟ 200 χιλιάδες. Η FIFA έδωσε στην αθλοπρεπέστερη ομάδα του Μουντιάλ 2010, την Ισπανία, που έτυχε να είναι και κυπελλούχος, 50.000 δολάρια (39.800 €) σε χορηγούμενη δωροεπιταγή αθλητικών ειδών.

2010 Μιχάλης Σηφάκης, τερματοφύλακας του Άρη, για τη διατήρηση της αυτοκυριαρχίας του όταν αντίπαλος οπαδός του Ηρακλή μπροστά στο τέρμα πριν τον αγώνα τον έβριζε και τον χαστούκισε. 

2011 Βασίλης Τοροσίδης και Στέφανος Καπίνο, επειδή, λέει, πριν τον αγώνα των αιωνίων αντιπάλων αγκαλιάστηκαν. Τέτοια βραβεία σε δυνατότερες ομάδες πρέπει να δίνονται με το σταγονόμετρο. Τί θα πει ''πριν τον αγώνα;'' όταν ανάψουν τα αίματα, τότε να αγκαλιαστείτε. Αν δεν υπάρχει κάτι βραβεύσιμο, δεν χρειάζεται να δίνεται το βραβείο με το ζόρι.

2012 Παναιτωλικός, για τη φιλοξενία που έδειχνε στην αντίπαλη ομάδα. Ένας οπαδός του Παναιτωλικού είπε "πήραμε το βραβείο του μαλάκα", χαρακτηριστική λαϊκή αντίληψη, ότι δηλαδή είναι μαζοχισμός να είσαι δίκαιος σε ένα άδικο σύστημα. Δεν υπάρχει όμως ενημέρωση και διαφάνεια, νομίζει ο κόσμος ότι τέτοια βραβεία είναι ηθικά μόνο, και όχι χρηματικά. 150.000 ευρώ πήρε, λέει, το 2012, ο πρώτος φερπλέης, 50.000 ο δεύτερος, 30.000 ο πρώτος. Λεφτά υπάρχουν στον πλανήτη της Σούπερ Λιγκ. Εν μέσω κρίσης και βάσει της συνολικότερης αντιαθλητικής εικόνας του ελληνικού ποδοσφαίρου, τόσα λεφτά δεν στέκουν. Εδώ αξίζει μια δημοσιογραφική έρευνα, πόσο κοστίζουν τα βραβεία fair play ανά τον κόσμο. Αν μάθουν οι Σκανδιναβοί τα ποσά, θα μεταναστεύσουν στην Ελλάδα. Αλλά ίσως πει ο αντίλογος, ότι αυτοί το έχουν έμφυτο και δεν χρειάζονται χρηματική ανταμοιβή. Μάλλον για αυτό δίνονται τα ποσά, σε μια δεκαετία θα έχει αποδώσει η επένδυση, θα έχουμε γίνει Σκανδιναβία· τότε θα λέμε το βραβείο του μάγκα, όχι του μαλάκα.

Οι αμερικάνοι, χρήματα από τέτοια βραβεία, τα δωρίζουν κατευθείαν στο σχολείο ή το ίδρυμα που επιθυμεί ο βραβευμένος παίκτης, ποσά όπως 25.000 ή 10.000 δολλάρια από το NBA Sportsmanship Award. Δεν αμφισβητώ ότι κάποιες ελληνικές ομάδες κάνουν δωρεές και φιλανθρωπίες, αλλά η φύση του βραβείου είναι τέτοια που αισθητικά εκεί αξίζει περισσότερο να γίνεται η ανταπόδοση προς την κοινωνία.

Ετοιμάζεται και οικονομικό fair play που θα ξεκινήσει από το 2013-14: οι ποδοσφαρικοί σύλλογοι θα πρέπει να έχουν διαφάνεια και ισοσκελισμένα έσοδα και έξοδα, να δαπανούν όσα τους περισσεύουν, να μην υπερδανείζονται χαριστικά από κρυφές πηγές, είτε του κράτους, είτε μεγιστάνων, και να ασχοληθούν περισσότερο με τις ακαδημίες τους, για να κλείσει η ψαλίδα μεταξύ φτωχών ή αυτοδημιούργητων, και πλουσίων ή αγορασμένων, κατασκευασμένων ομάδων. Φιλόδοξο σχέδιο του Πλατινί· κριτική και ελληνικές εντυπώσεις στο γούγλ. Η εφορία στην υπηρεσία του fair play.

Λύση στο στο unfair play επί χόρτου θα δώσει η τεχνολογία, δευτερευόντως η ηθική. Έχουμε δει περιπτώσεις όπου επιτιθέμενοι ομολογούν γκολ με το χέρι, όπως ο Λιθουανός Μάριους Έμπερς σε αμφίρροπο παιχνίδι, ή αρνούνται να εκτελέσουν ανύπαρκτο πέναλτυ, (ο Ρουμάνος Κοστίν Λαζάρ παίζει τώρα στον ΠΑΟΚ, θα μπορούσε να κάνει το ίδιο στο 90' σε ντέρμπυ με τον Άρη με το σκορ στο 0-0;) ομάδες που όταν βάζουν άδικο γκολ αφήνουν τον αντίπαλο να ισοφαρίσει, σε λίγο θα δούμε και αμυντικό να εκλιπαρεί τον διαιτητή να δώσει εις βάρος του πέναλτυ που δεν είδε. Όλα αυτά, όμως, θα μπορούσαν να γίνουν σε ένα τελικό, παιχνίδι "ζωής και θανάτου"; γιατί να βάζουμε σε πειρασμική δοκιμασία, σε ηθικά διλήμματα τους παίκτες, και να μην παίρνει την ευθύνη κατευθείαν ένας δεύτερος διαιτητής που θα παρακολουθεί το παιχνίδι τηλεοπτικά, όπως γίνεται και σε άλλα αθλήματα;

Και η απάντηση της μαγείρισσας FIFA: "όλοι κάνουμε λάθη, η ζωή έχει και αδικίες, τα λάθη των διαιτητών δίνουν γοητεία και δημοφιλία στο άθλημα"...μάλλον ψωμί στους δημοσιογράφους, ήθελε να πει, "η τεχνολογία είναι ακριβή, δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον άνθρωπο", και άλλα παρόμοια. Μόνο βλάκες που δεν είπε όσους δεν αδικούν ενώ μπορούν. Έπειτα, ότι η αδικία προκαλεί βία στα γήπεδα, δεν την ενδιαφέρει, αρκεί να της δίνεται η δυνατότητα να αλλοιώνει κάποιο αποτέλεσμα, αν χρειαστεί. Αν δεν φύγει ο Μπλάτερ, δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Fair play needs replay. Δεν ωφελούν ηθικολογίες και να ζητάμε υπερδίκαιους, ηθικούς υπερανθρώπους. Όταν γίνονται αδικίες, είτε φταίει η ασάφεια του νόμου, είτε ο τρόπος εφαρμογής του.

Οι αρχαίοι δεν μπορούν να βοηθήσουν εδώ, για να μην πω ότι παίζει να είναι η νικοφιλία/φιλονικία και κληρονομική αρρώστια. Η φιλοπόλεμη έριδα και η αγάπη τους για τη νίκη και την ατομική δόξα δεν άφησε ειδυλλιακό παρελθόν συναθλητικής αθλοπρέπειας. Μπορούμε όμως να θυμηθούμε ιστορίες πολιτικών, όπως του Αριστείδη, φιλοσόφων, όπως του Σωκράτη, και να διασκευάσουμε αρχαία ρητά.

Πᾶσά τε ἄθλησις, χωριζομένη δικαιοσύνης, πανουργία καὶ οὐ σοφία φαίνεται.

Αθλοσύνη χωριζομένη δικαιοσύνης δύσφημον έριδα εκκρίνει.

ἀθλοπρεπέστερον τὸ μετὰ καλοῦ ἀγῶνος ἡττᾶσθαι ἤ μετὰ κακοῦ ἀγῶνος νικᾶν

ἡγοῦμαι στεφανοῦσθαι ἀντιπάλων δικαίως νικώντων

Ἀθλητὴς/παίκτης δίκαιός ἐστιν οὐχ ὁ μὴ ἀδικῶν,

ἀλλ' ὅστις ἀδικεῖν δυνάμενος μὴ βούλεται

Μηδαμῶς κάμψῃ σε φιλονικία

ὥστε τὴν δίκην πατεῖν

τὸ νικᾶν ἑαυτόν πασῶν νικῶν πρώτη καὶ ἀρίστη
που λέγεται έχει σχέση με την αυτοκυριαρχία,
παράλληληλη προϋπόθεση αλλά όχι συνώνυμο του δίκαιου αγώνα.
λ.χ. και κόλπο αδικίας να κάνεις χρειάζεται αυτοκυριαρχία για να μην προδοθείς.

+ διαγωνισμό αθλητικού παιδικού διηγήματος ή κόμικ με θέμα το fair play, (εδώ κυπριακά καρτούνια, εδώ διεθνή από την Οδησσό Ουκρανίας) για να μιλήσουμε στη γλώσσα τους, με βάση τα πρότυπά τους, το ποδόσφαιρο και ο αθλητισμός είναι ο ανοιχτός δρόμος για να περάσεις θετικά μηνύματα στην παιδική ηλικία. Νικάει η ομάδα, συλλέγει πρωταθλήματα; συλλέγει και μικρούς οπαδούς. Έχει επισκιάσει την παιδαγωγική αξία του συναθλητισμού η νικομανία, που είναι και ένας παράγοντας ενδοπαιδικής βίας, το ότι δεν έχουμε μάθει να χάνουμε.

Ο φιλόνικος τακτικισμός εντυπωσιάζει πρόσκαιρα, και ωφελεί ατομικά, συντεχνιακά, αλλά δεν παράγει σε βάθος χρόνου αθλητική παιδεία για το σύνολο της κοινωνίας, που είναι ταυτόχρονα και πολιτική παιδεία. Δεν είναι τυχαίο ότι στις λίστες με τις διεφθαρμένες χώρες, με ιστορικό μαφίας, χρεοκοπιών, δικτατοριών, ρουσφετικού, ημετερικού δικαίου, βασιλεύει το unfair play. Αν αντικαταστήσουμε την ομάδα με το κόμμα, ή την όποια κοινωνική παράταξη, μπορούμε να φτιάξουμε αντίστοιχες εντολές του ευ πολιτεύεσθαι:

Πολιτικέ, μην έχεις στο μυαλό σου μόνο τη νίκη της παράταξης και την επανεκλογή σου, θα σέβεσαι τους αντιπάλους των άλλων κομμάτων, την απόφαση του δικαστή, αν τυχόν διέπραξες αδίκημα, να μην χαϊδεύεις τα αυτιά των πολιτών και τυχόν τραμπούκων οπαδών σου, θα παίζεις ανοιχτά, επιθετικά, με οικονομική διαφάνεια, δίχως κρυφές και επικοινωνιακές τακτικές "κυρίες και κύριοι, το ταμείο δεν πάει καλά, λεφτά πολλά δεν υπάρχουν, προτείνω αυτό, που σε βάθος χρόνου, πιστεύω, θα αποδώσει, αν τώρα βιάζεστε, ψηφίστε αυτόν που τα υπόσχεται όλα εδώ κι τώρα".

Η αθλοπρέπεια χρειάζεται προβολή, συζήτηση, κριτική, και να επηρεάζει σε ένα βαθμό τη διεθνή και εγχώρια βαθμολόγηση των ομάδων, για να ξεφύγει από μία εθιμοτυπική τελετή βράβευσης, που γρήγορα ξεχνιέται, και να μπει στο μυαλό των παιδιών ότι καλό μεν να νικάς, αλλά αν είσαι και αθλοπρεπής, συναθλητικός, αθλοδίκαιος, κερδίζεις και την ευρύτερη αποδοχή των αντιπάλων και της ιστορίας, και αξίζει έτσι πολλαπλά η νίκη σου.

Και ευχάριστο είναι, πολιτικέ, να κερδίζει το κόμμα σου, η παράταξή σου την εξουσία, αλλά δες και τί θα γράψει η ιστορία.