Ολυμπιακή Φλόγα: Ολλανδο-Γερμανική κατασκευή

Olympische vlam terug in Amsterdam
Η Ολυμπιακή φλόγα πίσω στο Άμστερνταμ

1928 Amsterdam Olympics
Στο 2:00 η ολλανδική φλόγα

Ιδέα του αρχιτέκτονα Jan Wils, που έκτισε τον Μαραθωνόπυργο, Marathontoren/Marathon tower, με ακριβές ύψος 42 μέτρα και 19,5 εκατοστά, στο Ολυμπιακό στάδιο του Άμστερνταμ.  Επίσης, για πρώτη φορά το 1928 οι Ολλανδοί διοργανωτές όρισαν την Ελλάδα να παρελάσει πρώτη στην τελετή έναρξης. Η επιτόπια φλόγα άναψε και στο Λος Άντζελες το 1932. Βέβαια αυτές οι φλόγες δεν αναγνωρίζονται από τους δικούς μας ολυμπιστές ως ολυμπιακές φλόγες, αφού δεν άναψαν από την Ολυμπία.

Μεταφορικά, ωστόσο, ως έννοια, η ολυμπιακή δάδα, όπως λέμε φλόγα της πίστης, της επανάστασης, πρωτοεμφανίστηκε στα γαλλικά κατά την τελετή λήξης των Ολυμπιακών της Στοκχόλμης, 27 Ιουνίου 1912, στον αποχαιρετιστήριο λόγο του Κουμπερτέν:

Et maintenant, Messieurs, voici qu’un grand peuple (les Suédois) a, par notre entremise, reçu de vos mains le flambeau des Olympiades et s’est engagé par là à en préserver et, si possible, à en aviver la flamme précieuse.

Και τώρα, κύριοι, ιδού μεγάλος λαός (οι Σουηδοί), που μέσω ημών, παρέλαβε από τα χέρια σας την δάδα των Ολυμπιάδων και δεσμεύεται στον τόπο του να διαφυλάξει και, ει δυνατόν, να αυξήσει την πολύτιμη φλόγα.

Οι επόμενοι ολυμπιακοί αγώνες του 1916 θα γίνονταν στο Βερολίνο, αλλά αναβλήθηκαν λόγω ΠΠ.  Το 1920 στην Αμβέρσα οι ηττημένοι του πολέμου αποκλείονται, οι Γερμανοί καί στο Παρίσι το 1924. Το 1931 το Βερολίνο κερδίζει την ανάθεση των Ολυμπιακών του 1936 έναντι της Βαρκελώνης με ψήφους 43-16, τότε οι εθνικοσοσιαλιστές ήταν αξιωματική αντιπολίτευση με 18%, έχοντας εφταπλασιάσει το ποσοστό τους. Το 1933 με 44% θέτουν εκτός νόμου τα υπόλοιπα κόμματα και σχηματίζουν κυβέρνηση.

Μέχρι τότε θεωρούσαν τους ολυμπιακούς αγώνες geistige Verirrung, πνευματική εκτροπή, ο ίδιος ο Χίτλερ το 1932 τους χαρακτήριζε Erfindung von Juden und Freimaurern, εφεύρεση εβραίων και μασόνων, που δεν έχουν καμία θέση στην εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία. Όμως, ο Γιόζεφ Γκέμπελς, υπουργός λαϊκής διαφώτισης και προπαγάνδας, έπεισε τον φύρερ να μην χάσει την εξαιρετική ευκαιρία προβολής της ναζιστικής Γερμανίας.

Μετά το 1933 ξεκινούν και οι προσπάθειες μποϋκοτάζ των αγώνων, με κυριότερη απειλή το ενδεχόμενο απουσίας των αμερικανών αθλητών, που τελικά με ψήφους μόλις 58 έναντι 56 αποφασίστηκε η συμμετοχή τους. Η σχεδιαζόμενη το ίδιο καλοκαίρι λαϊκή ολυμπιάδα της Βαρκελώνης ακυρώθηκε επιτόπου λόγω έναρξης του ισπανικού εμφυλίου.

Μέσα σε αυτό το αμφιλεγόμενο κλίμα στο συνέδριο της ΔΟΕ στην Αθήνα το 1934, προτάθηκε από τον Theodor Lewald, πρόεδρο της γερμανικής ολυμπιακής επιτροπής, θέση που αργότερα έχασε επειδή είχε εβραία γιαγιά, και εγκρίθηκε η τελετή αφής στην Ολυμπία με την ακόλουθη λαμπαδηδρομία. Ως ιδέα προήλθε καταρχήν από τις δυτικο-ευρωπαϊκές νυχτερινές παρελάσεις με πυρσούς, Fackelzug, torchlight parade, τις οποίες είχαν υιοθετήσει εξαρχής με θέρμη στις τελετές τους οι εθνικοσοσιαλιστές. (για αρχαία ελληνικά παράλληλα, στις επόμενες αναρτήσεις, 1η, 2η) Εμπνευστής ήταν ο Carl Diem, επονομαζόμενος λευκός εβραίος λόγω συζύγου, γραμματέας της οργανωτικής επιτροπής των αγώνων, που στις 25 Αυγούστου 1931, τρεις μήνες μετά την ανάθεση, έγραφε σε σημειώσεις του "Am Geburtstage eines neuen Plans, στα γενέθλια ενός νέου σχεδίου" für einen Fackelstaffellauf Olympia - Berlin για μία λαμπαδηδρομία Ολυμπίας - Βερολίνου. (Timeline of Olympic torch relay origin) Επίσης, ο Καρλ Ντιμ με τον Γιάννη Κετσέα ίδρυσαν την ΔΟΑ, Διεθνής Ολυμπιακή Ακαδημία στην Ολυμπία.

Για το παρακάτω από το βιβλίο "Ολυμπιακοί Αγώνες από την Προϊστορία ως σήμερον" του Υποστρατήγου ε. α. K.Χ. Κωνσταντινίδη βρίσκω αυτή την πηγή του Karl Lennartz

Εμπνευστής της ιδέας ήτο ο Γερμανός σύνεδρος Κάρλ Ρίτερ Χαλτ, Karl Ritter von Halt, ο οποίος ενθυμούμενος ότι κάποιος φιλέλλην πρόγονος του αφιέρωσε την ζωήν του για τον αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, είπε τα ακόλουθα:
"Κύριοι σύνεδροι, αυτήν τη στιγμή μου έρχεται μια σκέψη στο μυαλό και ορκίζομαι ενώπιον σας ότι θα την πραγματοποιήσω πριν απο την έναρξη της μέλλουσας 11ης Ολυμπιάδας του 1936, στην πατρίδα μου το Βερολίνο. Θέλω να γίνει μια μεγαλειώδης σκυταλοδρομία, μεταξύ των ομόρων κρατών, της οποίας οι αθλητές των Εθνών, αυτών να μεταφέρουν στο στάδιο μας, το Ολυμπιακό Φως από το Ιερό της Ολυμπίας. Αξίζει και πάλι η Ελλάς να μεταλαμπαδεύσει το φως στη Δύση"

Επίσης στο άλσος Παλαιάς Επισκοπής Αρκαδίας υπάρχει η παρακάτω μαρμάρινη επιγραφή που διεκδικεί και αυτή την έμπνευση υπέρ της Τεγέας.

Η Τεγέα εις τους συνέδρους της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής συνεδριάσαντας τη 22 Μαΐου 1934, εν τω ιερώ τούτω χώρω της Παλαιάς Επισκοπής υπο την σκιάν αιωνοβίων πλατάνων, ενέπνευσε δια των αρχαίων μνημείων και τεμένων αυτής και της εκπάγλου της όλης φύσεως καλλονής την ιδέαν της οργανώσεως λαμπαδηδρομίας προς μεταφοράν Απολλωνείου φωτός από Ολυμπίας εις Βερολίνον, πραγματοποιηθείσαν εξόχως επιτυχώς απο 20 Ιουλίου μέχρι 1 Αυγούστου 1936. Εις ανάμνησιν δε της εμπνεύσεως, γεγονότος όπερ επέστησε την προσοχήν της ανθρωπότητος εις το Ελληνικόν πνεύμα, το διδάσκον αείποτε μεν επικαίρως δε εν τω παρόντι εκεχειρίαν , ειρήνευσιν και συνεργασίαν πάντων των Εθνών της γης εις ευγενείς αγώνας απευθυνομένους προς τα ιδεώδη της ευημερίας και της προόδου του ανθρώπου. Ο Τεγεατικός Σύνδεσμος εντοιχίζει την πλάκα ταύτην σήμερα τη 17 Αυγούστου 1936, καθ' ήν ημέραν οι Τεγεάται τελούσι κατ' έτος προς τιμήν της Αλέας Αθηνάς και της Θεάς Υγείας, Παλλαϊκούς αγώνας την επι τη εορτή της Θεοτόκου Πανήγυριν επιστρέφοντας.

Ας επιστρέψουμε στους δημιουργούς, τον σχεδιαστή Walter Lemcke, την βιομηχανία Krupp, και την εταιρεία οπτικών Carl Zeiss AG, που έδωσε το κοίλο κάτοπτρο. Επιστημονικός υπεύθυνος ο καθηγητής φυσικής Σαλτερής Περιστεράκης, πρώτη πρωθιέρεια η γερμανοσπουδαγμένη δασκάλα χορού Κούλα Πράτσικα με ιέρειες:  Έλσα Βεργή, Ελένη Δραγούμη, Λίζα Δραγούμη,  Αλέκα Μαζαράκη, Μαρία Λούνδρα, Ντόρα Λούνδρα, Λουλού Πεσματζόγλου, Άννα Φραγιάδη, Μαρία Χόρς. Ενδυματολόγος, Αντώνιος Φωκάς. Πρώτος λαμπαδηδρόμος ο διπλωμάτης Κωνσταντίνος Κονδύλης. Δίπλα στον ολυμπιακό και ελληνικό εθνικό ύμνο ακούστηκε και ο ναζιστικός "Η σημαία ψηλά, Die Fahne hoch". Αυτά έγιναν 12 το μεσημέρι 20 Ιουλίου 1936, εικόνες εδώ. Πότε και από ποιόν άραγε να γράφτηκε και να ακούστηκε η γνωστή επίκληση;;

Ιερά σιωπή. Να ηχήσει όλος ο αιθέρας, η γη, η θάλασσα και οι πνοές των ανέμων. Όρη και Τέμπη σιγήστε. Ήχοι και φωνές πουλιών παύσατε. Γιατί μέλλει να μας συντροφεύσει ο Φοίβος, ο Φωσφόρος Βασιλεύς. Απόλλωνα, Θεέ του ήλιου και της Ιδέας του φωτός, στείλε τις ακτίνες σου και άναψε την ιερή δάδα. Απόλλωνα Θεέ του ήλιου και της ιδέας του φωτός στείλε τις ακτίνες σου και άναψε της ιερή δάδα για τη φιλόξενη πόλη του Ρίο. Και συ ω Δία χάρισε ειρήνη σ' όλους τους λαούς της γης και στεφάνωσε τους νικητές του Ιερού Αγώνα. Τήνελλα ω Καλλίνικε, Τήνελλα!

Με τις ιδέες των φιλελλήνων ευεργετών Γερμανών μεταδόθηκε παλλαϊκός συναγερμός συγκίνησης και στην ύπαιθρο και στην Αθήνα με υπερπεντήκοντα χιλιάδες θεατών στο Καλλιμάρμαρο να υποδεχτούν το ιερό φως...."Συγκίνησιν προεκάλεσε το θέαμα γυναικών του λαού που εσταυροκοπούντο στο πέρασμα του ιερού φωτός, ή έσπευδαν να ανάψουν από αυτό κεριά της Αναστάσεως!" (Αράχωβα)

Η μόνη αντίδραση ήρθε από το ΚΚΕ, «ο χιτλερισμός στη χώρα μας αποβλέπει στην πολιτική του επέκταση» και πάει να καλύψει «τους ληστρικούς υποδουλωτικούς του σκοπούς κάτω από την εκπόρνευση της Ολυμπιακής Ιδέας!» («Ριζοσπάστης», 28/6/36) «Οι Ελληνες αθλητές δεν πρέπει να πάνε στη Χιτλερία!» («Ριζοσπάστης», 29/6/36)
Αυτή η αντίδραση του ΚΚΕ δεν έμεινε μόνο στα λόγια. Ο Χρήστος Τσιντζιλώνης καταγράφει την απόφαση της Κ.Ε. της ΟΚΝΕ να μη φτάσει η Ολυμπιακή Φλόγα στη ναζιστική χιτλερική Γερμανία: «Κάλεσε όλες τις οργανώσεις της, απ' όπου θα περνούσε η Φλόγα, να τη σβήσουν στον ελληνικό χώρο, και δήλωσε ότι η οργάνωση που θα κατάφερνε να σβήσει την Ολυμπιακή Φλόγα θα έπαιρνε ειδικό βραβείο» («ΟΚΝΕ 1922-1943», εκδ. Σύγχρονη Εποχή - Οδηγητής, Αθήνα 1989, σ. 223-4). Στο βιβλίο περιλαμβάνεται και σχετική αφήγηση του Κώστα Λουλέ γα το πέρασμα της Φλόγας από τη Λάρισα:
«Η Ολυμπιακή Φλόγα θα περνούσε και μέσα από τη Λάρισα. Γι' αυτό, τόσο η Επιτροπή Περιοχής όσο και η Αχτίδα της ΟΚΝΕ Λάρισας κινητοποίησαν όλες τις δυνάμεις τους ώστε να σβηστεί η Φλόγα. Υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις και οι δυνατότητες επιτυχίας του εγχειρήματος. Συγκροτήθηκαν τρία συνεργεία που θα δρούσαν. Η πρώτη προσπάθεια θα γινόταν έξω από το Νεκροταφείο, η δεύτερη στη γέφυρα του Πηνειού και η τρίτη στη Γιάννουλη. Ο δρομέας που θα περνούσε τη Λάρισα ήταν ο τότε ποδοσφαιριστής Θανάσης Τσουρέλης. Στην κατοχή πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ο σκοπός μας, παρά τα μέτρα που είχαμε πάρει, δεν πέτυχε, γιατί η Ασφάλεια τρεις μέρες πριν από τη μέρα που θα περνούσε η Ολυμπιακή Φλόγα, έκανε προληπτικές συλλήψεις. Συνέλαβε περίπου 70-80 άτομα. Ακόμα, έπιασε και άτομα που δεν είχαν καμιά σχέση με την ΟΚΝΕ, για να τρομοκρατήσει τον κόσμο. Με το μέτρο αυτό, αποδεκάτισε και αποδυνάμωσε την οργάνωσή μας κι έτσι κατάφερε να ματαιώσει τα σχέδιά μας». Ο συγγραφέας αναφέρει ότι υπάρχουν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες για παρόμοιες ανεπιτυχείς προσπάθειες στον Ισθμό και έξω από την Αθήνα. (Οι αποτυχημένες προσπάθειες να μην πάει η Φλόγα στη ναζιστική Γερμανία το 1936, Ιός)

Στη Βουλγαρία ορθόδοξοι παπάδες την ευλόγησαν, στην Ουγγαρία τσιγγάνοι οργανοπαίκτες την μελώδησαν. Περισσότερες αντιδράσεις υπήρξαν στη Γιουγκοσλαβία και την Τσεχοσλοβακία, όπου κατάφεραν να σβήσουν τη φλόγα. Στην Αυστρία μάλιστα τα επεισόδια προκάλεσαν οι φιλοχιτλερικοί αυστριακοί, που αποδοκίμαζαν αυστριακούς εβραίους της ολυμπιακής ομάδας της χώρας τους.

Το '34, όταν πάρθηκε η απόφαση πρωθυπουργός ήταν ο Παναγής Τσαλδάρης, και το '36 στην τελετή ο Μεταξάς, που κατά τη διάρκεια της Ολυμπιάδας έκαμε και το θερινό πραξικόπημα. Και ο Βενιζέλος πάντως να ήταν, αμφιβάλλω αν έλεγε όχι στους Γερμανούς, καθώς όταν ο Παπαναστασίου του πρότεινε να περιλάβει στο ιδιώνυμο εκτός από τους κομμουνιστές και τους φασίστες, εκείνος αρνήθηκε. Ηχηρή είναι η σιωπή του πνευματικού κόσμου, και κυρίως του Σικελιανού. Η Πράτσικα ήταν κορυφαία στις πρώτες Δελφικές Εορτές του 1927, ώστε και το πνεύμα του Σικελιανού ήταν παρόν στην τελετή αφής.

Μια συνετή και διορατική απάντηση, ανθελληνική ίσως την έλεγαν τότε, θα ήταν "καλή η ιδέα σας αλλά για λόγους πολιτικής ουδετερότητας αναβάλλεται για την επόμενη Ολυμπιάδα, ας πάτε να κάνετε τις φλογοδρομίες σας στη χώρα σας". Βέβαια οι Γερμανοί θα πίεζαν, γιατί Ολυμπία και Γερμανία από το 1874 πάνε μαζί, ο αναγεννητής της Ολυμπίας είναι ο γερμανός αρχαιολόγος Ερνστ Κούρτιους, και από τότε τους δόθηκαν αποκλειστικά δικαιώματα ανασκαφής, επειδή οι Γάλλοι, οι προηγούμενοι ανασκαφείς, είχαν τσιμπήσει αρχαία για τον Λούβρο. Η μόνη πράξη αντίστασης στην Ολυμπία πρέπει να είναι το κατέβασμα της χιτλερικής σημαίας στην γερμανική αρχαιολογική  από τον δεκαοχτάχρονο Ηλία Τσάγκλα, την 1η Αυγούστου 1941.

Ίσως ένας ενδιαφέρων διπλωματικός ελιγμός να είναι πως αντιπροτείναμε η σκυταλοδρομία να γινόταν με κλαδί ελιάς, και αυτή η ελαιοδρομία θα τσαλάκωνε ειρωνικά τη ναζιστική αισθητική, και για αυτό δεν το δέχτηκαν. Μια τέτοια πρόταση ίσως έλυνε οριστικά και το ζήτημα της εμπορευματοποίησης. Οι χιλιάδες μεταλλικές δάδες πιστοποιούνται, σφραγίζονται, πουλιούνται, ενώ το ένα και μοναδικό λιόκλαδο απλώς θα φυτεύεται στο βωμό.

Η ουσία είναι ότι οι αγώνες για τη Γερμανία ήταν πετυχημένοι στα μάτια του τότε θεατή από κάθε άποψη, πρώτη στα μετάλλια και στις εντυπώσεις και τα θεάματα, καταφέρνοντας να κρύψει τον ρατσισμό, η φλόγα προώθησε την εικόνα του Χίτλερ ως ειρηνοποιού.

Η αθλητική, ιπποτική μάχη ξυπνά τα καλύτερα στοχεία του ανθρώπου. Δεν διαχωρίζει μα ενώνει τους αμιλλώμενους στην κατανόηση και τον σεβασμό. Επίσης συνδέει τις χώρες στο πνεύμα της ειρήνης. Για αυτό η Ολυμπιακή Φλόγα δεν πρέπει να σβήσει ποτέ. english - deutsch

και ένα άλλο απόφθεγμα: αν θέλετε τη συμπάθεια των μαζών, πρέπει να λέτε τα πιο ηλίθια και τα πιο χοντρά ψέματα. Τελικός στόχος του ήταν να διεξάγονται οι Ολυμπιακοί μόνιμα στη Γερμανία, αφού κατακτούσε τον κόσμο ολόκληρο, σε στάδιο της Νυρεμβέργης χωρητικότητας 400.000 θεατών.

1936 Berlin Olympics
τελετή έναρξης με περιγραφή από τον Τζέσε Όουενς,

τον άνθρωπο που ενόχλησε τον Χίτλερ και τον Ρούζβελτ,

και η αρχή της ταινίας "Ολυμπία" της Ρίφενσταλ.
Οι χώρες που χαιρέτισαν ναζιστικά ή κατά άλλους ολυμπιακά:
Αφγανιστάν, Αυστρία, Βερμούδες, Βουλγαρία, Βολιβία,
Γαλλία, Ελλάδα, Ισλανδία, Ιταλία, Τουρκία

Και αφού δεν καταργήθηκε η φλoγοδρομία, ως ναζιστικό κατάλοιπο, στους Ολυμπιακούς του Λονδίνου το 1948, μας έμεινε αμανάτι, παρέα με την πορτοκαλάδα φάντα, το φοξβάγκεν, τη μεθαδόνη, για τα οποία είναι αστείο να κάνεις πια κριτική ad originem. Η κριτική στη φλόγα πρέπει να αφορά τη σημερινή εποχή, όπως λ.χ. το κίνημα σβήστε τη φλόγα! η σβέση της θα σημάνει και το "Σημείο Μηδέν" της πορείας του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, αφού οι Ευρωπαίοι και οι αγορές μας μετράνε οικονομικά και όχι πολιτιστικά. Αλλά θα βρουν αυτοί λύση με την ολλανδική φλόγα του Άμστερνταμ. Και αν σβήσει μια φλόγα, θα ανάψει μια άλλη, δεν χάθηκε ο κόσμος.