Καλλιμάχειο Μανιφέστο (Μέγα Βιβλίον, Μέγα Κακόν)

(Yamamoto's Fishhead)

[...]
Πολλάκι µοι Τελχῖνες ἐπιτρύζουσιν ἀοιδῇ,

νήιδες οἳ Μούσης οὐκ ἐγένοντο φίλοι,

εἵνεκεν οὐχ ἓν ἄεισµα διηνεκὲς ἢ βασιλήων

πράξιας ἐν πολλαῖς ἤνυσα χιλιάσιν

ἢ προτέρους ἥρωας, ἔπος δ᾽ ἐπὶ τυτθὸν ἑλίσσω

παῖς ἅτε, τῶν δ᾽ ἐτέων ἡ δεκὰς οὐκ ὀλίγη.

Φηµὶ δὲ και Τελχῖσιν ἐγὼ τόδε· „Φῦλον ἀκανθὲς

µοῦνον ἑὸν τήκειν ἧπαρ ἐπιστάµενον.

ἤν, ἔξοιδ᾽ ἄρ᾽ ἐὼν ὀλιγόστιχος· ἀλλὰ καθέλκει

δρῦν πολὺ τὴν µακρὴν ὄµπνια Θεσµοφόρος.

Τοῖν δὲ δυοῖν Μίµνερµος ὅτι γλυκύς, αἱ κατὰ λεπτόν

ῥήσιες ἡ µεγάλη δ᾽ οὐκ ἐδίδαξε γυνή.

Μακρὸν ἐπὶ Θρήικας ἀπ᾽ Αἰγύπτοιο φέροιτο

αἵματι Πυγμαίων ἡδομένη γέρανος.

Μασσαγέται καὶ µακρὸν ὀϊστεύοιεν ἐπ᾽ ἄνδρα

 Μῆδον, ἀηδονίδες δ' ὧδε µελιχρότεραι.

Ἔλλετε Βασκανίης ὀλοὸν γένος· αὖθι δὲ τέχνῃ

κρίνετε, µὴ σχοίνῳ Περσίδι τὴν σοφίην·

µηδ᾽ ἀπ᾽ ἐµεῦ διφᾶτε µέγα ψοφέουσαν ἀοιδήν

τίκτεσθαι· βροντᾶν οὐκ ἐµόν, ἀλλὰ ∆ιός.“

Καὶ γὰρ ὅτε πρώτιστον ἐµοῖς ἐπὶ δέλτον

ἔθηκα γούνασιν, Ἀπόλλων εἶπεν ὅ µοι Λύκιος:

Ἀοιδέ, τὸ μὲν θύος ὅττι πάχιστον

θρέψαι, τὴν Μοῦσαν δ' ὠγαθὲ λεπταλέην·

πρὸς δέ σε καὶ τόδ' ἄνωγα, τὰ μὴ πατέουσιν ἅμαξαι

τὰ στείβειν, ἑτέρων ἴχνια μὴ καθ' ὁμά

δίφρον ἐλᾶν μηδ' οἷμον ἀνὰ πλατύν, ἀλλὰ κελεύθους

ἀτρίπτους, εἰ καὶ στεινοτέρην ἐλάσεις.

τῷ πιθόμην· ἐνὶ τοῖς γὰρ ἀείδομεν οἳ λιγὺν ἦχον

τέττιγος, θόρυβον δ' οὐκ ἐφίλησαν ὄνων.

θηρὶ μὲν οὐατόεντι πανείκελον ὀγκήσαιτο

ἄλλος, ἐγὼ δ' εἴην οὑλαχύς, ὁ πτερόεις,

ἆ πάντως, ἵνα γῆρας ἵνα δρόσον ἣν μὲν ἀείδω

πρώκιον ἐκ δίης ἠέρος εἶδαρ ἔδων,

αὖθι τὸ δ' ἐκδύοιμι, τό μοι βάρος ὅσσον ἔπεστι

τριγλώχιν ὀλοῷ νῆσος ἐπ' Ἐγκελάδῳ.
[...]Οὐ νέμεσις. Μοῦσαι γὰρ ὅσους ἴδον ὄθµατι παῖδας

 µὴ λοξῷ, πολιοὺς οὐκ ἀπέθεντο φίλους
[...]

[...]
Συχνά οι Τελχίνες το τραγούδι μου κράζουν

ανίδεοι, Μούσας εραστές δεν έγιναν ποτέ

επειδή δεν έσαξα άσμα αδιάκοπο 

με βασιλιάδων πράξεις χιλιάδες κι ηρώων παλιών.

Τον μύθο μου μικρό τον μεγαλώνω σαν παιδί,

αν και δεκαετίες λίγες δεν έχω στη ζωή.

Λέω λοιπόν στους Τελχίνες τούτο: Ράτσα αγκαθερή

που μόνο χολή να λιώνεις ξέρεις,

γνωρίζω να 'μαι ολιγόστιχος 

και το δέντρο το μακρύ φορτώνει η καρποφόρα Δήμητρα.

Και ανάμεσα στα δυό οι λεπτοί στίχοι δίδαξαν

τον γλυκό τον Μίμνερμο και όχι η παχιά γυναίκα .

"Μακριά στη Θράκη απ' την Αίγυπτο ας πάει

με Πυγμαίων αίμα χαρούμενος ο γερανός".

"Κι οι Μασσαγέτες ας τοξεύουν από μακριά τον Μήδο"· 
μα τα αηδόνια εδώ είναι γλυκότερα.

Στα τσακίδια, του φθόνου, ολέθρου γενιά. 

Να κρίνετε την ποίηση με βάση την τέχνη 

και όχι με παρασάγγη, πέρσικο σκοινί.

Μη ζητάτε από μένα να γεννώ τραγούδι βροντερό,

η βροντή δική μου δεν είν' μα του Δία.

Όταν για πρώτη φορά δελτάρι στα γόνατα απόθεσα

ο Λύκιος Απόλλων μου είπε: 

Ποιητή, το σφαχτάρι όσο πιο παχύ να το θρέφεις,

τη Μούσα όμως, καλέ μου, κράτα τη ντελικάτη.

Επίσης σου παραγγέλω να πας εκεί που άμαξες δεν περνούν·

μην οδηγείς το άρμα σου στα χνάρια των άλλων, 
μα σε μέρη απάτητα, παρόλο που στενότερο δρόμο θα πάρεις·

και υπάκουσα. Γιαυτό τραγουδάμε του τζίτζικα

την καθάρια φωνή και όχι των γαηδάρων το γκάνισμα.

Σαν θεριό μεγάλαφτο, πανόμοιο, ας γκαρίζει άλλος

εγώ ας είμαι μικρός, φτερωτός,

 τρεφόμενος με δροσοσταλιές από θεϊκό αιθέρα θα γερνώ· 
και ας ξεντυθώ των γηρατειών το βάρος που 'ναι

 όπως νησί στην τρίαινα ολέθριου Εγκέλαδου.

[...] Δεν υπάρχει λόγος να θυμώσεις.
οι Μούσες, όσα παιδιά δεν τα στραβοκοιτάξουν,

δεν τα αποχωρίζονται για φίλους σαν γεράσουν
[...]

[...]
The malignant gnomes who write reviews in Rhodes

are muttering about my poetry again -

tone-deaf ignoramuses out of touch with the Muse because

I have not consummated a continuous epic

of thousands of lines on heroes and lords

but turn out minor texts as if I were a child

although my decades of years are substantial.

To which brood of cirrhotic adepts

I, Callimachus, thus:

A few distichs in the pan outweight Demeter's Cornucopia

and Mimnermos is sweet for a few subtle lines,

not that fat Ladypoem Let "cranes fly south to Egypt"

when they lust for pygmy blood,

and "the Massagetai arch arrows long distance"

to lodge in a Mede,

but nightingales are honey-pale

and small poems are sweet.

So evaporate, Green-Eyed Monsters,

or learn to judge poems by the critic's art

instead of by the parasang,

and don't snoop around here for a poem that rumbles:

not I but Zeus owns the thunder.

When I first put a tablet on my knees, the Wolf-God

Apollo appeared and said:

Fatten your animal for sacrifice, poet,

but keep your Muse slender."

And "follow trails unrutted by wagons,

don't drive your chariot down public highways,

but keep to the back roads though the going is narrow.

We are the poets for those who love

the cricket's high chirping, not the noise of the jackass."

Long-eared bray for others, for me delicate wings,

dewsip in old age and bright air for food,

mortality dropping from me like Sicily shifting

its triangular mass from Enkelados's chest.

[...] No nemesis here:

the Muses do not desert the gray heads

of those on whose childhood

their glance once brightened.[...]
(Tr. Stanley Lombardo and Diane Raynor)
(+ιταλικά/italiano)

Το σπάραγμα από τον πρόλογο χαμένου έργου του Καλλίμαχου, τα "Αίτια", τέσσερα βιβλία ελεγειακών ποιημάτων σε μορφή διαλόγου του ποιητή με τις Μούσες. Όπως δηλώνει ο τίτλος, αιτιολογούνται ονόματα, μύθοι, έθιμα, παραδόσεις.

Οι Τελχίνες, πρώτοι κάτοικοι της Ρόδου και ψαρόμορφα όντα, συμβολίζουν τον Απολλώνιο Ρόδιο, τον Αιγύπτιο μαθητή του Καλλίμαχου που μετανάστευσε εκεί μετά την ψυχρή υποδοχή των έξι χιλιάδων στίχων του έπους "Αργοναυτικά" στην Αλεξάνδρεια. Και όταν τον ρώτησαν ποιός ήταν ο αίτιος...Καλλίμαχος τὸ κάθαρμα, τὸ παίγνιον, ὁ ξύλινος νοῦς, αἴτιος ὁ γράψας Αἴτια Καλλίμαχου και το λεξικό της Σούδας στο λήμμα Καλλίμαχος λέει: Ἴβις  ἔστι  δὲ  ποίημα  ἐπιτετηδευμένον  εἰς  ἀσάφειαν  καὶ  λοιδορίαν,  εἴς  τινα  Ἴβιν, γενόμενον  ἐχθρὸν  τοῦ  Καλλιμάχου.  ἦν δὲ  οὗτος  Ἀπολλώνιος,  ὁ  γράψας  τὰ Ἀργοναυτικά. (Ίβις, ιερό πουλί της Αιγύπτου). Η παχιά/μεγάλη γυναίκα έχει συσχετιστεί με τη Λύδη, ερωμένη του Αντίμαχου, που της αφιέρωσε ομώνυμο ποίημα. Διασύρων γὰρ Ἀντιμάχου τὸ ποίημα τὴν Λύδην ἔφη: Λύδη καὶ παχὺ γράμμα καὶ οὐ τορόν (και όχι ξεκάθαρο). Λέγεται επίσης πως η φράση "ουδείς αχαριστότερος του ευεργετηθέντος" ανήκει στον Καλλίμαχο...να το' πε για το μαθητή του;..εν πάση περιπτώσει, οι τελευταίες κατοικίες μαθητή και δασκάλου δίπλα ήταν, δείγμα πως μπορεί να συμφιλιώθηκαν. Περισσότερη διακειμενική ανάλυση και αποσυμβολισμό του προλόγου στο "Rereading Callimachus Aetia fragment I''. Σχετικά με την υποτιθέμενη έριδα Καλλίμαχου/Απολλώνιου, στο "Muse's Birdcage: poetic criticism of contemporaries", όπου επισημαίνω ένα στίχο του Ησίοδου "καὶ πτωχὸς πτωχῷ φθονέει καὶ ἀοιδὸς ἀοιδῷ".

Πέρα από τα συναδελφικά των ποιητών, το απόσπασμα αποτελεί το πρώτο μανιφέστο στην ανθρώπινη ιστορία των μετέπειτα κινημάτων πρωτοπορίας/avant garde/Ρομαντισμού/Μοντερνισμού, κτλ.  O Καλλίμαχος εκφράζει τους Neoteric/Νεωτερικούς που επηρέασαν καθοριστικά τους Λατίνους Poetae Novi.  Ο Νάσος Βαγενάς στο άρθρο "μία καινόσπουδη δοξασία" καταρρίπτει τον μύθο της ανυπαρξίας της έννοιας της πρωτοτυπίας πριν από τον Ρομαντισμό. Η «λεπταλέη [λεπτολόγος] Μούσα» των Αλεξανδρινών, που ήταν οι μοντερνιστές της εποχής τους, αποτελούσε μιαν επανάσταση για τα τεχνοτροπικά της δεδομένα. Βέβαια οι πρόδρομοι των αλεξανδρινών νεοτερικών είναι οι Αρχαϊκοί Λυρικοί Ποιητές. Και εκείνοι διαχώρισαν τη θέση τους από τα έπη και τον Όμηρο, προτίμησαν από το ογκώδες το λεπτεπίλεπτο και από τους πολέμους τον έρωτα. Δεν πείραζε τόσο ο Όμηρος και οι παλαιοί, όσο οι νεότεροι μιμητές που δεν φτιάχνουν κάτι πρωτότυπο αλλ' ὀγκάονται πανείκελοι, γκαρίζουν πανόμοιοι. Ο ίδιος ήταν poeta doctus, μελετηρός βιβλιοθηκάριος της παράδοσης· απλώς τη χρησιμοποιούσε με διακειμενικά αποσπάσματα και συνθετική ελευθερία·  τότε γεννήθηκε το είδος της ανθολογίας. Ίσως ο πρώτος ανθολόγος με τους περίφημους εκατόν είκοσι Πίνακες των εν πάση παιδεία διαλαμψάντων... όπου συνοπτικά μάθαινες τα πάντα για την αρχαία λογοτεχνία.

(Ύμνος στον Απόλλωνα)

ὁ Φθόνος Ἀπόλλωνος ἐπ' οὔατα λάθριος εἶπεν·

      "οὐκ ἄγαμαι τὸν ἀοιδὸν ὃς οὐδ' ὅσα πόντος ἀείδει".

      τὸν Φθόνον Ὡπόλλων ποδί τ' ἤλασεν ὧδέ τ' ἔειπεν·

      "Ἀσσυρίου ποταμοῖο μέγας ῥόος, ἀλλὰ τὰ πολλά

      λύματα γῆς καὶ πολλὸν ἐφ' ὕδατι συρφετὸν ἕλκει.

 Δηοῖ δ' οὐκ ἀπὸ παντὸς ὕδωρ φορέουσι μέλισσαι,

      ἀλλ' ἥτις καθαρή τε καὶ ἀχράαντος ἀνέρπει

      πίδακος ἐξ ἱερῆς ὀλίγη λιβὰς ἄκρον ἄωτον".

      χαῖρε, ἄναξ· ὁ δὲ Μῶμος, ἵν' ὁ Φθόνος, ἔνθα νέοιτο.

Ο Φθόνος στα αυτιά του Απόλλωνα είπε κρυφά:

"Δεν θαυμἀζω τον ποιητή που δεν τραγουδά τόσο πλατιά όσο η θάλασσα''

Και ο Απόλλων τον Φθόνο κλώτσησε και είπε:

Του Ασσύριου ποταμού μέγα το ρέμα μα και μεγάλη

λάσπη και συρφετό στη θάλασσα τραβά.

Στη Δήμητρα οι μέλισσες νερό δεν κουβαλούν από παντού

μα απ' όπου αναβλύζει άχραντη, καθάρια πηγή, 

μια σταγονίτσα,  την πιό διαλεχτή.

Γειά χαρά σου Βασιλιά. Και ο Μώμος, όπου ο Φθόνος, εκεί ας πάει.

Κλείνοντας, ο Καλλίμαχος είναι ο πατέρας του ελιτισμού (όχι ότι δεν υπάρχουν εκπρόσωποι του πρότερα) αλλά ο πρώτος που το διατύπωσε εμφατικά και στα Αίτια και στο παρακάτω επίγραμμα. (Όλα τα κινήματα τα νεοτερικά έχουν στοιχεία ελιτισμού ακόμη και αν αναπτύσσονται στο όνομα του λαού.)

Ἐχθαίρω τὸ ποίημα τὸ κυκλικὸν οὐδὲ κελεύθῳ

χαίρω, τίς πολλοὺς ὧδε καὶ ὧδε φέρει·

μισῶ καὶ περίφοιτον ἐρώμενον οὐδ' ἀπὸ κρήνης

πίνω· σικχαίνω πάντα τὰ δημόσια.

Λυσανίη, σὺ δὲ ναίχι καλὸς καλός· ἀλλὰ πρὶν εἰπεῖν

τοῦτο σαφῶς, ἠχώ φησί τις· Ἄλλος ἔχει.

Εχθρεύομαι το ποίημα το πολύκυκλο,

κι ούτε χαίρομαι τον δρόμο τον πολύκοσμο.

Μισώ και τον αλήτη ερωτύλο, ούτε από βρύση πίνω.

Σιχαίνομαι κάθε δημόσιο.

Και σύ, Λυσανία, στ' αλήθεια εισ' όμορφος

μα πριν ξεκάθαρα το πω, λέει κάποια ηχώ:

Άλλος τον έχει.

Περίφοιτος ερώμενος, κατα λέξη αυτός που αγαπιέται μεν αλλα φοιτάει από δω και από κει. Ποίημα κυκλικό μπορεί να σημαίνει το μεγάλο, το πολύστιχο, το επικό (οι επικοί ποιητές λέγονταν και κυκλικοί ποιητές), το κοινότοπο, συμβατικό, της ρουτίνας, αυτό που κάνει κύκλους, επαναλαμβάνεται. Είναι φύσει αδύνατο να γράψεις ή να πεις πολλά δίχως πλεονασμούς και επαναλήψεις. 

...ο Παραδοσιακός Λακωνισμός ως στοιχείο Πρωτοπόρου Μινιμαλισμού....

...Μα και ο Βαττιάδης κρατούσε απ' την Κυρήνη, αποικία Δωριέων...

...Μαθητής του μακρινός, ο Καβάφης ο Αλεξανδρινός...

[...]
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.
Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ' εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
[...]

Ο Καβάφης άγνωστος για τους πολλούς
δεν πουλούσε όσο ζούσε.
Αν το μάθαινε ο Καλλίμαχος θα 'λεγε:
"ευπώλητον βιβλίον, ευπώλητον κακόν!" :-)

Υ.Γ.
http://melidonismata.blogspot.com/2011/10/on-tomb-of-callimachus.html