Συναθλητισμός, αθλοπρέπεια, ή τακτικισμός και νικομανία;

(by Milenko Kosanovich, Serbia)

Το καλοκαίρι του 2008 όταν ο Ολυμπιακός αποκλείστηκε στο Πρωταθλητριών από την Ανόρθωση Λευκωσίας κληρώθηκε και προσπέρασε στο Ουέφα την δανέζικη Νόρτζελαντ, η οποία είχε τερματίσει ένατη και δεν είχε δικαίωμα συμμετοχής στην Ευρώπη. Τότε έμαθα ότι υπάρχει ευρωπαϊκή βαθμολογία fairplay (UEFA Respect Fair Play ranking) που βραβεύει έτσι τρεις ομάδες με κριτήρια:

Καμία κόκκινη και ελάχιστες κίτρινες κάρτες. Positive play, θετικό παιχνίδι: ανοιχτό, παραγωγικό σε γκολ, θεαματικό, γρήγορο, δίχως έξυπνα φάουλ, τακτικές καθυστερήσεων, θεατρινισμών, και εξαπάτησης. Σεβασμός στον αντίπαλο, προστασία της υγείας του, διακοπή της επίθεσης και βοήθεια σε τραυματία συναθλητή, φιλικές χειραψίες μετά τον αγώνα. Σεβασμός στον διαιτητή. Κόσμια συμπεριφορά προπονητή, παραγόντων, και οπαδών, να είναι θερμοί, να τραγουδούν για την ομάδα τους, δίχως ρατσιστικά συνθήματα, βρισιές και επεισόδια.

Θα μπορούσε και μία μικρότερη ομάδα της Α' Εθνικής να σκεφτεί έτσι, επενδύοντας στο fair play? Τέτοια επένδυση αποδίδει σε βάθος χρόνου στο κατάλληλο περιβάλλον. Η Νόρτζελαντ ιδρύθηκε μόλις το 1991, και πέρσι πήρε το πρώτο της πρωτάθλημα και απευθείας συμμετοχή στο Champions League, και όλα αυτά με κορμό νέους δανούς παίκτες· πράγμα αδιανόητο για μία ελληνική ομάδα, να ιδρυόταν το 1991, να επένδυε απλώς στις ακαδημίες της, και τώρα, την εποχή των ποδοσφαιρικών παχυλών αγελάδων, νά παιρνε πρωτάθλημα. Η μόνη που το κατάφερε μεταπολεμικά και προ-τσάμπιονς λιγκ, είναι η Λάρισα που από το 1964 έφτασε στην κορυφή το 1988. Η διαφορά της συντηρητικής, στατικής από τη δυναμική, δίκαιη, αξιοκρατική κοινωνία που δίνει ευκαιρίες σε όσους δεν έχουν όνομα, πολλά λεφτά, γνωριμίες, και ηλικία, να φτάσουν ακόμη και στην πρώτη θέση.

Φέτος το πρώτο βραβείο πήρε η Νορβηγική Στάμπαεκ. Στις τρεις πρώτες θέσεις της λίστας, από το 1995, είναι: Νορβηγία 11, Σουηδία 8, Αγγλία 7, Φινλανδία 6, και Δανία με 4 ομάδες. Ακολουθούν Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Σκωτία με 2 ομάδες. Και από μία έχουν Αρμενία, Εσθονία, Ισπανία, Λευκορωσία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Ουκρανία, Σλοβακία, Ρωσία, και Τσεχία. Η συνολική βαθμολογία των 53 ευρωπαϊκών χωρών για το 2011 και 2012. Διόλου τυχαίο ότι λείπουν ομάδες από τα Βαλκάνια και την Ιταλία. 2011, 47η Ελλάδα, 42η Τουρκία, 52η Αλβανία, 36η Ιταλία, 26η Κύπρος. 2012, 45η Ελλάδα, 46η Τουρκία, 47η Αλβανία, 23η Ιταλία, 29η Κύπρος. Αν έβαζαν και κριτήρια  παραγοντισμού, διαιτησίας, αθλητικής δικαιοσύνης, fair judge and play, κατά πόσο τιμωρούνται ισόνομα ακόμα και οι ισχυροί, σίγουρα θα παίρναμε την πρωτιά από το τέλος.  Σε καλύτερη θέση από εμάς η Κύπρος, όπου ονομάζουν το fair play, αντί για ευ αγωνίζεσθαι, απλώς αθλητοπρέπεια.

Υπάρχει και FIFA Fair Play Award από το 1987, και FIFA Fair Play Trophy (αριστείο) από το 1970. Στο πρώτο ξενίζει η βράβευση του Ιταλού εκδηλωμένου φασίστα Ντι Κάνιο, επειδή το 2000 σταμάτησε την επίθεση όταν τραυματίστηκε ο αντίπαλος τερματοφύλακας, αλλά το 1998 έσπρωχνε στο έδαφος τον διαιτητή που του είχε βγάλει κόκκιννη κάρτα. Στο δεύτερο η βράβευση της οικοδέσποινας και νικήτριας Αργεντινής του Βιντέλα το 1978, ενώ βοούν οι ψίθυροι για το στημένο 6-0 με το Περού, και τη μετάθεση της ώρας για να γνωρίζουν το ακριβές σκορ στο Πολωνία-Βραζιλία. Από τη Φίφα μάλιστα πήραμε βραβείο fair play στο κύπελλο συνομοσπονδιών 2005, επειδή είχαμε τις λιγότερες κίτρινες, εκεί όπου δεν καταφέραμε να βάλουμε ούτε γκολ· λογικό, η Ιαπωνία που έφερε 2-2 με τη Βραζιλία να έχει δύο κάρτες περισσότερες. Υπάρχουν και βραβεύσεις δημοσίων σχέσεων.

Δεν υπήρχε περίπτωση σε Μουντιάλ, όμως, να άφηνε η FIFA την Ελλάδα να το σηκώσει όπως το 2004. Και επειδή όποιος έχει την εγχώρια μύγα μυγιάζεται, αναρωτιόμασταν τότε γιατί μας άφησε η διαιτησία, και δεν βοήθησε η UEFA τους ισχυρούς και τα μεγάλα ονόματα. Το 2004, λοιπόν, το βραβείο fairplay πήρε η Τσεχία με δεύτερη την Ολλανδία, και την Ελλάδα στην ένατη θέση από τους δεκάξι. Αν παίρναμε το βραβείο, προσπαθώντας να παίξουμε επίθεση και άμυνα με ελάχιστες κίτρινες κάρτες, θα χάναμε βέβαια το κύπελλο. Fair play εκτός από δίκαιο σημαίνει και όμορφο παιχνίδι, αλλά η Ελλάδα συνολικά, όχι μόνο ως εθνική, ανήκει παραδοσιακά σε αμυντικό τακτικισμό κατενάτσιο μιμούμενη την Ιταλία και χώρες της ισπανόφωνης Αμερικής. Η έννοια της αμυντικής αδικίας είναι ότι κάποια στιγμή κουράζεται ο επιτιθέμενος, που δημιουργεί παιχνίδι, και χτυπάει στην αντεπίθεση ξεκούραστος ο μονίμως αμυνόμενος. Όπως και πολλά ωραία γκολ πρέπει να πιστωθούν και στη δίκαιη άμυνα που δεν κάνει έξυπνα φάουλ, τρέχει να προλάβει την μπάλα, δεν μπορεί; δεν ρίχνει κάτω τον αντίπαλο. Ο ίδιος ο Μαραντόνα είπε για το παιχνίδι Αγγλίας-Αργεντινής, ότι αν τον μάρκαρε μια καπάτσα άμυνα, δεν θα υπήρχε τώρα γκολ του αιώνα. Μέρος της gamesmanship, του νόμιμου τακτικισμού, του οδυσσεϊκώς αγωνίζεσθαι, της στρατηγικής μέχρι ραδιουργία εντός νομίμων πλαισίων. Αξίζει το βραβείο αθλοπρέπειας, όσο η νίκη; μπορούν να συνδυαστούν από μία μικρομεσαία ομάδα;

Οι μόνοι έλληνες που έχουν βραβευτεί από την Διεθνή Επιτροπή Αθλοπρέπειας είναι:

1979 Ηλίας Κελεσίδης, ποδηλάτης του Παναθηναϊκού, πρόσφυγας από Τσεχοσλοβακία, όταν σε ένα διεθνή αγώνα αντί να τερματίσει και να κερδίσει την πρωτια, σταμάτησε για να βοηθήσει έναν Τουρκο συναθλητή του που τραυματίστηκε, όπως λέει εδώ.

1985 Ελληνική ομάδα ορειβασίας στην κορυφή Αναπούρνα του Νεπάλ· φαντάζομαι για πράξη αυτοθυσίας και διάσωσης· πάντως, εκεί είχαμε δύο νεκρούς από χιονοστιβάδα, και το 1991 ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας γράφει το τραγούδι Αναπούρνα.

2000 Πύρρος Δήμας μαζί με το Γερμανό Μαρκ Χούστερ, επειδή πρόβαλαν συναθλητικό προφίλ μεταξύ τους. Τότε βραβεύτηκε και ο Ντέμης Νικολαΐδης, επειδή επιτόπου ομολόγησε πως έβαλε γκολ με το χέρι, ενώ ο διαιτητής είχε κατακυρώσει το γκολ στον τελικό κυπέλλου 2000 ΑΕΚ-Ιωνικός 3-0 και ενώ το σκορ ήταν 0-0.

2002 Αιμίλιος Παπαθανασίου, ιστιοπλόος του Ολυμπιακού, επειδή όταν έσπασε το διάκι, το τιμόνι του τούρκου συναθλητή του, ειδοποίησε τους κριτές να αναβάλουν για λίγο την εκκίνηση.

2004 Κάρμεν Μαχαιριώτου από Κύπρο, επειδή στο μοντέρνο πένταθλο δεν εκμεταλλεύτηκε λάθος των κριτών εις βάρος της αντιπάλου της, Λαμπρινής Αδάμ, στην ξιφασκία, και την άφησε να ξεκινήσει με συν 24 δευτερόλεπτα στον ανώμαλο δρόμο τριών χιλιομέτρων, όπου και νίκησε.

Μερικά εγχώρια ποδοσφαιρικά βραβεία που βρήκα...πότε να ξεκίνησε να δίνεται; και τί ποσό δινόταν αρχικά;

2009 Εργοτέλης, λιγότερες κάρτες, κόσμιοι φίλαθλοι· εδώ μαθαίνουμε ότι ο πρώτος πήρε 120 χιλιάδες ευρώ, ο δεύτερος Πανθρακικός 60 και ο τρίτος Λεβαδειακός 20. Μήπως έγινε λάθος στα μηδενικά; έτσι για ένα μέτρο σύγκρισης: ο κυπελλούχος Παναθηναϊκός το 2010 πήρε από την ΕΠΟ 200 χιλιάδες. Η FIFA έδωσε στην αθλοπρεπέστερη ομάδα του Μουντιάλ 2010, την Ισπανία, που έτυχε να είναι και κυπελλούχος, 50.000 δολάρια (39.800 €) σε χορηγούμενη δωροεπιταγή αθλητικών ειδών.

2010 Μιχάλης Σηφάκης, τερματοφύλακας του Άρη, για τη διατήρηση της αυτοκυριαρχίας του όταν αντίπαλος οπαδός του Ηρακλή μπροστά στο τέρμα πριν τον αγώνα τον έβριζε και τον χαστούκισε. 

2011 Βασίλης Τοροσίδης και Στέφανος Καπίνο, επειδή, λέει, πριν τον αγώνα των αιωνίων αντιπάλων αγκαλιάστηκαν. Τέτοια βραβεία σε δυνατότερες ομάδες πρέπει να δίνονται με το σταγονόμετρο. Τί θα πει ''πριν τον αγώνα;'' όταν ανάψουν τα αίματα, τότε να αγκαλιαστείτε. Αν δεν υπάρχει κάτι βραβεύσιμο, δεν χρειάζεται να δίνεται το βραβείο με το ζόρι.

2012 Παναιτωλικός, για τη φιλοξενία που έδειχνε στην αντίπαλη ομάδα. Ένας οπαδός του Παναιτωλικού είπε "πήραμε το βραβείο του μαλάκα", χαρακτηριστική λαϊκή αντίληψη, ότι δηλαδή είναι μαζοχισμός να είσαι δίκαιος σε ένα άδικο σύστημα. Δεν υπάρχει όμως ενημέρωση και διαφάνεια, νομίζει ο κόσμος ότι τέτοια βραβεία είναι ηθικά μόνο, και όχι χρηματικά. 150.000 ευρώ πήρε, λέει, το 2012, ο πρώτος φερπλέης, 50.000 ο δεύτερος, 30.000 ο πρώτος. Λεφτά υπάρχουν στον πλανήτη της Σούπερ Λιγκ. Εν μέσω κρίσης και βάσει της συνολικότερης αντιαθλητικής εικόνας του ελληνικού ποδοσφαίρου, τόσα λεφτά δεν στέκουν. Εδώ αξίζει μια δημοσιογραφική έρευνα, πόσο κοστίζουν τα βραβεία fair play ανά τον κόσμο. Αν μάθουν οι Σκανδιναβοί τα ποσά, θα μεταναστεύσουν στην Ελλάδα. Αλλά ίσως πει ο αντίλογος, ότι αυτοί το έχουν έμφυτο και δεν χρειάζονται χρηματική ανταμοιβή. Μάλλον για αυτό δίνονται τα ποσά, σε μια δεκαετία θα έχει αποδώσει η επένδυση, θα έχουμε γίνει Σκανδιναβία· τότε θα λέμε το βραβείο του μάγκα, όχι του μαλάκα.

Οι αμερικάνοι, χρήματα από τέτοια βραβεία, τα δωρίζουν κατευθείαν στο σχολείο ή το ίδρυμα που επιθυμεί ο βραβευμένος παίκτης, ποσά όπως 25.000 ή 10.000 δολλάρια από το NBA Sportsmanship Award. Δεν αμφισβητώ ότι κάποιες ελληνικές ομάδες κάνουν δωρεές και φιλανθρωπίες, αλλά η φύση του βραβείου είναι τέτοια που αισθητικά εκεί αξίζει περισσότερο να γίνεται η ανταπόδοση προς την κοινωνία.

Ετοιμάζεται και οικονομικό fair play που θα ξεκινήσει από το 2013-14: οι ποδοσφαρικοί σύλλογοι θα πρέπει να έχουν διαφάνεια και ισοσκελισμένα έσοδα και έξοδα, να δαπανούν όσα τους περισσεύουν, να μην υπερδανείζονται χαριστικά από κρυφές πηγές, είτε του κράτους, είτε μεγιστάνων, και να ασχοληθούν περισσότερο με τις ακαδημίες τους, για να κλείσει η ψαλίδα μεταξύ φτωχών ή αυτοδημιούργητων, και πλουσίων ή αγορασμένων, κατασκευασμένων ομάδων. Φιλόδοξο σχέδιο του Πλατινί· κριτική και ελληνικές εντυπώσεις στο γούγλ. Η εφορία στην υπηρεσία του fair play.

Λύση στο στο unfair play επί χόρτου θα δώσει η τεχνολογία, δευτερευόντως η ηθική. Έχουμε δει περιπτώσεις όπου επιτιθέμενοι ομολογούν γκολ με το χέρι, όπως ο Λιθουανός Μάριους Έμπερς σε αμφίρροπο παιχνίδι, ή αρνούνται να εκτελέσουν ανύπαρκτο πέναλτυ, (ο Ρουμάνος Κοστίν Λαζάρ παίζει τώρα στον ΠΑΟΚ, θα μπορούσε να κάνει το ίδιο στο 90' σε ντέρμπυ με τον Άρη με το σκορ στο 0-0;) ομάδες που όταν βάζουν άδικο γκολ αφήνουν τον αντίπαλο να ισοφαρίσει, σε λίγο θα δούμε και αμυντικό να εκλιπαρεί τον διαιτητή να δώσει εις βάρος του πέναλτυ που δεν είδε. Όλα αυτά, όμως, θα μπορούσαν να γίνουν σε ένα τελικό, παιχνίδι "ζωής και θανάτου"; γιατί να βάζουμε σε πειρασμική δοκιμασία, σε ηθικά διλήμματα τους παίκτες, και να μην παίρνει την ευθύνη κατευθείαν ένας δεύτερος διαιτητής που θα παρακολουθεί το παιχνίδι τηλεοπτικά, όπως γίνεται και σε άλλα αθλήματα;

Και η απάντηση της μαγείρισσας FIFA: "όλοι κάνουμε λάθη, η ζωή έχει και αδικίες, τα λάθη των διαιτητών δίνουν γοητεία και δημοφιλία στο άθλημα"...μάλλον ψωμί στους δημοσιογράφους, ήθελε να πει, "η τεχνολογία είναι ακριβή, δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον άνθρωπο", και άλλα παρόμοια. Μόνο βλάκες που δεν είπε όσους δεν αδικούν ενώ μπορούν. Έπειτα, ότι η αδικία προκαλεί βία στα γήπεδα, δεν την ενδιαφέρει, αρκεί να της δίνεται η δυνατότητα να αλλοιώνει κάποιο αποτέλεσμα, αν χρειαστεί. Αν δεν φύγει ο Μπλάτερ, δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Fair play needs replay. Δεν ωφελούν ηθικολογίες και να ζητάμε υπερδίκαιους, ηθικούς υπερανθρώπους. Όταν γίνονται αδικίες, είτε φταίει η ασάφεια του νόμου, είτε ο τρόπος εφαρμογής του.

Οι αρχαίοι δεν μπορούν να βοηθήσουν εδώ, για να μην πω ότι παίζει να είναι η νικοφιλία/φιλονικία και κληρονομική αρρώστια. Η φιλοπόλεμη έριδα και η αγάπη τους για τη νίκη και την ατομική δόξα δεν άφησε ειδυλλιακό παρελθόν συναθλητικής αθλοπρέπειας. Μπορούμε όμως να θυμηθούμε ιστορίες πολιτικών, όπως του Αριστείδη, φιλοσόφων, όπως του Σωκράτη, και να διασκευάσουμε αρχαία ρητά.

Πᾶσά τε ἄθλησις, χωριζομένη δικαιοσύνης, πανουργία καὶ οὐ σοφία φαίνεται.

Αθλοσύνη χωριζομένη δικαιοσύνης δύσφημον έριδα εκκρίνει.

ἀθλοπρεπέστερον τὸ μετὰ καλοῦ ἀγῶνος ἡττᾶσθαι ἤ μετὰ κακοῦ ἀγῶνος νικᾶν

ἡγοῦμαι στεφανοῦσθαι ἀντιπάλων δικαίως νικώντων

Ἀθλητὴς/παίκτης δίκαιός ἐστιν οὐχ ὁ μὴ ἀδικῶν,

ἀλλ' ὅστις ἀδικεῖν δυνάμενος μὴ βούλεται

Μηδαμῶς κάμψῃ σε φιλονικία

ὥστε τὴν δίκην πατεῖν

τὸ νικᾶν ἑαυτόν πασῶν νικῶν πρώτη καὶ ἀρίστη
που λέγεται έχει σχέση με την αυτοκυριαρχία,
παράλληληλη προϋπόθεση αλλά όχι συνώνυμο του δίκαιου αγώνα.
λ.χ. και κόλπο αδικίας να κάνεις χρειάζεται αυτοκυριαρχία για να μην προδοθείς.

+ διαγωνισμό αθλητικού παιδικού διηγήματος ή κόμικ με θέμα το fair play, (εδώ κυπριακά καρτούνια, εδώ διεθνή από την Οδησσό Ουκρανίας) για να μιλήσουμε στη γλώσσα τους, με βάση τα πρότυπά τους, το ποδόσφαιρο και ο αθλητισμός είναι ο ανοιχτός δρόμος για να περάσεις θετικά μηνύματα στην παιδική ηλικία. Νικάει η ομάδα, συλλέγει πρωταθλήματα; συλλέγει και μικρούς οπαδούς. Έχει επισκιάσει την παιδαγωγική αξία του συναθλητισμού η νικομανία, που είναι και ένας παράγοντας ενδοπαιδικής βίας, το ότι δεν έχουμε μάθει να χάνουμε.

Ο φιλόνικος τακτικισμός εντυπωσιάζει πρόσκαιρα, και ωφελεί ατομικά, συντεχνιακά, αλλά δεν παράγει σε βάθος χρόνου αθλητική παιδεία για το σύνολο της κοινωνίας, που είναι ταυτόχρονα και πολιτική παιδεία. Δεν είναι τυχαίο ότι στις λίστες με τις διεφθαρμένες χώρες, με ιστορικό μαφίας, χρεοκοπιών, δικτατοριών, ρουσφετικού, ημετερικού δικαίου, βασιλεύει το unfair play. Αν αντικαταστήσουμε την ομάδα με το κόμμα, ή την όποια κοινωνική παράταξη, μπορούμε να φτιάξουμε αντίστοιχες εντολές του ευ πολιτεύεσθαι:

Πολιτικέ, μην έχεις στο μυαλό σου μόνο τη νίκη της παράταξης και την επανεκλογή σου, θα σέβεσαι τους αντιπάλους των άλλων κομμάτων, την απόφαση του δικαστή, αν τυχόν διέπραξες αδίκημα, να μην χαϊδεύεις τα αυτιά των πολιτών και τυχόν τραμπούκων οπαδών σου, θα παίζεις ανοιχτά, επιθετικά, με οικονομική διαφάνεια, δίχως κρυφές και επικοινωνιακές τακτικές "κυρίες και κύριοι, το ταμείο δεν πάει καλά, λεφτά πολλά δεν υπάρχουν, προτείνω αυτό, που σε βάθος χρόνου, πιστεύω, θα αποδώσει, αν τώρα βιάζεστε, ψηφίστε αυτόν που τα υπόσχεται όλα εδώ κι τώρα".

Η αθλοπρέπεια χρειάζεται προβολή, συζήτηση, κριτική, και να επηρεάζει σε ένα βαθμό τη διεθνή και εγχώρια βαθμολόγηση των ομάδων, για να ξεφύγει από μία εθιμοτυπική τελετή βράβευσης, που γρήγορα ξεχνιέται, και να μπει στο μυαλό των παιδιών ότι καλό μεν να νικάς, αλλά αν είσαι και αθλοπρεπής, συναθλητικός, αθλοδίκαιος, κερδίζεις και την ευρύτερη αποδοχή των αντιπάλων και της ιστορίας, και αξίζει έτσι πολλαπλά η νίκη σου.

Και ευχάριστο είναι, πολιτικέ, να κερδίζει το κόμμα σου, η παράταξή σου την εξουσία, αλλά δες και τί θα γράψει η ιστορία.

Fair play = ευ, ή δικαίως αγωνίζεσθαι; (γιατί δεν γεννήθηκε στην Ελλάδα;)

πώς μεταφράζεται στα αρχαία ελληνικά το fair play και η sportsmanship/sportswomanship/sportspersonship?

Δεν μαρτυρείται έναρθρο απαρέμφατο "το ευ αγωνίζεσθαι", κατά "το λακωνίζειν", το οποίο και θα σήμαινε "το να αγωνίζεται κανείς καλά, εξαίρετα, μαχητικά, να διατηρεί το αγωνιστικό ιδεώδες". Το ευ αγωνίζεσθαι, ως fair play, είναι καθαρεύουσα, νέα ελληνικά, και όχι αρχαία.

..Σωτᾶν Λύκου τῆς ἀρετῆς ἕνεκα καὶ ἀνδραγαθίας ἧς ἐποήσατο ὑπὲρ τοῦ δήμου, εὖ ἀγωνισάμενος πρὸς τοὺς Γαλάτας (Priene 74, 40) ...τον Σωτά, γιο του Λύκου, για την γενναιότητα και την ανδραγαθία που έκαμε προστατεύοντας τον δήμο της Πριήνης, μαχητικά αγωνιζόμενος κατά των Γαλατών. 

...διὰ τῶν εὖ ἀγωνισαμένων χορῷ Διονυσιακῷ (IG II² 3112) που διαγωνίστηκαν εξαίσια για διονυσιακό χορό.

Το επίρρημα ευ δεν έχει απόλυτη αξία, αλλά επηρεάζεται από τα συμφραζόμενα και τον λεκτικό τύπο. Στον Λυσία υπάρχει το "κακῶς ἀγωνισάμενον", που σημαίνει "έχασε τη δίκη", και αντίστοιχα με το εὖ, θα μεταφραζόταν "την κέρδισε". Το ευ μπορεί να εκφράζει ποσότητα, ποιότητα (ηθική ή υλική), επιτυχία ή ευκολία. Αν υπήρχε τύπος ευαγώνιστος, το αντίθετο του δυσαγώνιστος, θα σήμαινε εύκολο αντίπαλο, ευκατάβλητο.

Και πάμε στην sportsmanship που μεταφράζεται αθλητικό πνεύμα ή ευγενής άμιλλα. Και αυτές οι φράσεις λείπουν από τα αρχαία ελληνικά. Νεολογισμοί επίσης, του 19ου αιώνα, είναι τα αθλητισμός, ολυμπισμός, ολυμπιακό ιδεώδες και αθλητική ιδέα.  Για το αθλητικό πνεύμα, θα καταλάβαινε ο αρχαίος, αγωνιστικό πνεύμα του αθλητή, και η ευγενής άμιλλα, που εμείς εννοούμε ευγενικό, ηθικό συναγωνισμό, θα μεταφραζόταν "ευ-γονικός", γενναίος διαγωνισμός των αρίστων. Οι λέξεις ανταγωνισμός, διαγωνισμός, συναγωνισμός δεν υπάρχουν στα αρχαία, απλώς έλεγαν ἅμιλλα λόγου,δρόμου,αλκής, ἁμιλλάομαι, ἁμίλλημα, ἁμιλλητήριον τόπος διαγωνισμού. Πλουτάρχου: συνεκκαίει τὸν θυμὸν ἡ μετ' ἀλλήλων ἅμιλλα καὶ τὸ φιλόνικον συγκαίει την ψυχή ο μεταξύ τους ανταγωνισμός και η αγάπη της νίκης. Αριστοτέλους:  ὅπου γὰρ ἅμιλλα, ἐνταῦθα καὶ νίκη ἔστιν: διὸ καὶ ἡ δικανικὴ καὶ ἡ ἐριστικὴ ἡδέα τοῖς εἰθισμένοις καὶ δυναμένοις. όπου υπάρχει συναγωνισμός, εκεί και νίκη: για αυτό η δικανική και εριστική τέχνη είναι ευχάριστα πράγματα στους εξοικειωμένους και ικανούς. Ησυχίου: ἁμιλλότεροι, οἱ ἐπιπλέον ἐρίζοντες. Ετυμολογία της ἅμιλλας, ἅμα, ταυτόχρονα, μαζί, + είτε ἴλλω, πλέκω, συμπλοκή, είτε  επίθημα -ιλ- + κατάληξη -jα. Παράβαλε το λατινικό simultas, διαμάχη, εκ του simul, ταυτόχρονα.

Το αριστοτέλειο που κυκλοφορεί πως άμιλλα είναι η τάση να φτάσει κανένας τον άλλον που τον θαυμάζει ή και να τον ξεπεράσει, χωρίς να αισθάνεται φθόνο αν ο άλλος τον ξεπερνάει, είναι διασκευή από τη Ρητορική, περί ζήλου και φθόνου : διὸ καὶ ἐπιεικές ἐστιν ὁ ζῆλος καὶ ἐπιεικῶν, τὸ δὲ φθονεῖν φαῦλον καὶ φαύλων·  γιαυτό, άλλωστε, και η ζηλοτυπία είναι καλό πράγμα και χαρακτηρίζει τους καλούς ανθρώπους, ενώ ο φθόνος δεν είναι καλό πράγμα και χαρακτηρίζει ανθρώπους κατώτερης αξίας (μτφ. Λυπουρλής, που καλύτερα ήταν να άφηνε τον ζήλο αντί της παθολογικής ζηλοτυπίας) και γι' αυτό η άμιλλα είναι ευγενικό συναίσθημα που το συναντούμε στους καλούς ανθρώπους, ενώ ο φθόνος είναι κακό και το βρίσκουμε στους μοχθηρούς. (μτφ. Ηλιού) Emulation therefore is virtuous and characteristic of virtuous men, whereas envy is base and characteristic of base men. (J.S. Freese) Το emulation,  θα μπορούσε να μεταφραστεί και μιμητικός ζήλος, επειδή είναι ομόρριζο με το imitation, το οποίο βάζει και ένα ενδιαφέρον ψυχολογικό ζήτημα: "η άμιλλα ξεκινά από τη μίμηση".

Καλά κάναμε και αλλάξαμε, λοιπόν, την αρχαία έννοια, αποκτώντας τέσσερις λέξεις με διαφορετική ηθική διαβάθμιση, άμιλλα, διαγωνισμός, συναγωνισμός, ανταγωνισμός. Απλώς να γνωρίζουμε ότι η έννοια της είναι νέα, και όχι αρχαία ελληνική, υπό την επίδραση του αθλητισμού της εποχής μας.

Όσον αφορά το fair play, μπορείς να πεις ευ αγωνίζεσθαι, λόγω χρήσης, αλλά ενδέχεται να σημαίνει απλώς αγωνιστικό πνεύμα. Ακριβείς μεταφράσεις: 1) δικαίως αγωνίζεσθαι, 2) τιμίως ή εντίμως αγωνίζεσθαι, αρκεί να ξέρουμε ότι στα αρχαία τίμιος είναι ο πολύτιμος, αξιότιμος, δαπανηρός, και θα μεταφραζόταν "αυτός που αγωνίζεται για το γόητρο, τις τιμές, τα βραβεία, τις απολαβές". 3) ευ συναγωνίζεσθαι ή ευ συναθλείσθαι ή ευ συναθλητεύειν· και αυτές οι φράσεις δεν υπάρχουν στα αρχαία ελληνικά, το ευ συναγωνίζομαι, μάλιστα, θα σήμαινε βοηθώ, συμπολεμώ γενναία. 4) τίμιο, δίκαιο, καθαρό παιχνίδι, 5) συναθλητισμός, συναθλητικό πνεύμα, αλληλεγγύη, να σέβεσαι, να συμβιώνεις αρμονικά με τον συναθλητή σου.

Οκτώ βασικά σημεία του αρχαίου ελληνικού αδίκως, βιαίως, ή 
κατά φύσιν αγωνίζεσθαι.

1) Οι διοργανωτές ήταν και κριτές· και αρχικά με κληρονομικό δικαίωμα, αργότερα οι ελλανοδίκες εκλέγονταν ή κληρώνονταν από τους συμπολίτες τους· δεν αναπτύχθηκε αυτόνομα ο θεσμός του διαιτητή και των κανονισμών.
2) Η βράβευση ήταν αμετάκλητη, ακόμη και αν μετά φανερωνόταν δωροδοκία. Απλώς, οι εμπλεκόμενοι πλήρωναν πρόστιμο, τις λεγόμενες Ζάνες, αγάλματα.

3) Αν κάποιος αθλητής έκανε παράβαση, όπως να προτρέξει στην εκκίνηση, κάτι φυσιολογικό, μαστιγωνόταν "ἐν τοῖς ἀγῶσι τοὺς προεξανισταμένους ῥαπίζουσι". Οι Σπαρτιάτες, βέβαια, είχαν το μαστίγωμα για άθλημα, και όποιος άντεχε μπροστά στο βωμό ανακηρυσσόταν βωμονίκης.
4) Στην ιπποδρομία ολυμπιονίκης ανακηρυσσόταν ο ιδιοκτήτης του άρματος και όχι ο ηνίοχος. Ο Λίχας....τὸν δὲ ἡνίοχον νικήσαντα ἀνέδησεν αὐτὸς ταινίᾳ: καὶ ἐπὶ τούτῳ μαστιγοῦσιν αὐτὸν οἱ Ἑλλανοδίκαι....

5)  Δεν υπήρχε κατάταξη των αθλητών κατά βάρος στα αθλήματα σύγκρουσης. 

6) Επιτρέπονταν αυτά που σήμερα καταδικάζουμε ως αντιαθλητικά και φονικά χτυπήματα. Ειδικά στο παγκράτιο ή παμμαχία απαγορευόταν μόνο το δάγκωμα, (οι Σπαρτιάτες το επέτρεπαν μεταξύ τους), και η εξόρυξη των οφθαλμών. Ο στραγγαλισμός και ο φόνος του αντιπάλου επιτρεπόταν, και η ακύρωση μια τέτοιας νίκης ήταν στη δικαιοδοσία των κριτών· ο πύκτης Δαμόξενος χάνει τη νίκη από τον νεκρό Κρεύγα, όχι επειδή τον σκότωσε, αλλά γιατί στην "παράταση" ἀντὶ μιᾶς (όπως είχαν συμφωνήσει) κεχρημένον πολλαῖς ἐς τὸν ἀντίπαλον  πληγαῖς.

7) Δεν υπήρχε χρόνος και γύροι, εκτός αν αποφάσιζαν τη λήξη οι κριτές πριν την παράδοση του ηττημένου σηκώνοντας το δάχτυλο. Με αποτέλεσμα ένας αγώνας με ισάξιους αντιπάλους να διαρκεί ώρες ή να οδηγεί στην απώλεια ζωής του λιγότερου δυνατού, όταν μάλιστα ο τελευταίος είχε μεγαλώσει με αίσθηματα πατριωτικής ντροπής, "καλύτερα να πεθάνω παρά να γυρίσω ντροπιασμένος." "καλόν ἐντάφιον ἐν Ὀλυμπίᾳ".

8) Σημασία έχει η πρωτιά, ντροπή στον ηττημένο· από τον όγδοο Πυθιόνικο "των Πυθίων οι κριτές δεν επέτρεψαν σ' αυτούς μια ευτυχισμένη και λαμπρή επιστροφή στη χώρα τους, όπως σ' εσένα. Ένα γλυκό χαμόγελο δεν άκουσαν από τη μητέρα τους εκείνοι. Και στους στενούς τους δρόμους συνωστίζονται, για να αποφεύγουν το βλέμμα των εχθρών τους" (μτφ. Λαζανά) 

Με βάση τα παραπάνω ακόμη και το νομίμως αγωνίζεσθαι, παρμένο από του Απ. Παύλου το οὐ στεφανοῦται ἐὰν μὴ νομίμως ἀθλήσῃ, δεν σημαίνει και δικαίως αγωνίζεσθαι. 

Αθλητικοί ιστορικοί, όπως οι Manfred Lämmer, Ingomar Weiler, David Young και άλλοι έχουν λύσει  τον μύθο ότι οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι εφευρέτες του fair play. Κατά τον αρχαιολόγο Paul Veyne, προσπαθούσαν να μιμηθούν την βιαιότητα του πολέμου, ενώ κατά τον αθλητικό κοινωνιολόγο Eric Dunning βασίζονταν στο πολεμικό ήθος της τιμής παρά της δικαιοσύνης. (Lectures for the XXIst Century, pg 65) 

Κατά την υπερχιλιετή διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων, δεν γνωρίζουμε κανένα παράδειγμα fair play στην πυγμαχία. Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχαν κανόνες του Κουίνσμπερυ, παρά την προσπάθεια ρομαντικών ερευνητών (Sport in Ancient Time pg 69 by Nigel B. Crowther)

Δεν είναι τυχαίο ότι με δυσκολία βρίσκεις ολυμπιονίκη φιλόσοφο. Ένας πυγχάγος από την Αίγυπτο, ονόματι Ώρος, αναφέρεται ως νικητής στα Ολύμπια της Αντιόχειας το 364, και αργότερα στράφηκε στην κυνική φιλοσοφία. Ή έστω, μία ιστορία, ένα ρητό ηθικής, κοινωνικής αξίας ενός ολυμπιονίκη, όπως έχουν τόσοι φιλόσοφοι και πολιτικοί της Αρχαίας Ελλάδας. Για αυτό και στο άρθρο το ευ αγωνίζεσθαι, το αληθινό νόημα του Ελληνικού Αγωνιστικού Πνεύματος, αποφεύγεται η φράση fair play, και επικεντρώνεται στο αγωνιστικό ιδεώδες και άλλες ρητορικές ερμηνείες.  Έδωσαν, όντως, οι αρχαίοι Έλληνες την αγωνιστική κουλτούρα, το πείσμα για την νίκη, όχι όμως τον δίκαιο αγώνα, με βάση την σημερινή ηθική.

Και γεννιέται το ερώτημα: γιατί οι αρχαίοι έλληνες, ενώ προόδευσαν ηθικά στην πολιτική, στο φιλοσοφία, στο θέατρο, στην ποίηση, στην παιδεία, έμειναν στάσιμοι στο ηθικό μέρος του αθλητισμού; Ακριβώς γιατί οι αγώνες είναι μυκηναϊκό κατάλοιπο μιας πολεμικής, ηρωικής κοινωνίας, όπου λείπει η φιλοσοφία, ο διάλογος, ο κοινωνικός αυτοέλεγχος, η αμφισβήτηση της παράδοσης και των θεσμών, αυτά που γεννήθηκαν στην Ιωνία και την Αθήνα. Αν ξεκινούσαν οι αγώνες λ.χ. από τον Περικλή, θα ήταν διαφορετικοί. Και μόνο η ημερομηνία 776 π.Χ. στο τέλος των σκοτεινών χρόνων, μέσα σε πολιτισμική αφάνεια, κάτι δείχνει. Ποτέ δεν σταμάτησαν οι πόλεμοι, άρα ήταν χρήσιμοι οι αγώνες στην πολεμική αγωγή και εκπαίδευση: εἰς τοὺς πολέμους χρήσιμα, απαντά ο  Σόλωνας στον Ανάχαρση που απορεί με τη βία στα γυμνάσια και τους αγώνες. Στον πόλεμο και βαρύτερους αντιπάλους θα αντιμετωπίσεις, και δεν πρόκειται να σου χαριστεί ο αντίπαλος για κανένα fair play.

Δεύτερος λόγος, η εριστική συμπεριφορά και το δολίως, τεχνηέντως, ευρηματικώς αγωνίζεσθαι είναι και αυτές αρχαίες παραδόσεις. Έτσι ξεκινά η Ιλιάδα, με την μήνιν του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα, και κλείνει με τον δούρειο ίππο και τα τεχνάσματα του Οδυσσέα. Είναι τόσο συχνά, που προκαλεί έκπληξη αν σε μεταγέστερες ιστορίες, είτε μυθολογικές, είτε πραγματικές, λείπει από ελληνικούς θεούς και ανθρώπους το ευ ερίζειν και το ραδίως αγωνίζεθαι. Πάνω από όλα η νίκη και η δόξα, αἰὲν ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων, αυτό προκαλεί βέβαια έριδες, δεν είναι τυχαίο ότι φιλονικία σημαίνει και καυγάς· είναι ζήτημα αν υπάρχει σε άλλη γλώσσα αυτό.

Τρίτος λόγος είναι ότι δεν αναπτύχθηκε, αφού δεν επισημοποιήθηκε στους αγώνες, ο ομαδικός αθλητισμός, αλλά απλώς περιορίστηκε σε παιδιά, αθλοπαιδιά, παιχνίδι. Η γέννηση του fair play συνέπεσε με την άνοδο των ομαδικών αθλημάτων της εποχής μας. Επειδή μάλιστα δεν έχουν την ιστορική αίγλη του στίβου, περιφρονούνται από τους oλυμπιστές, ο Κουμπερτέν θεωρούσε πρότυπο τον ατομικό αθλητή, ενώ τα ομαδικά είναι ηθικά ανώτερα κοινωνικοποιώντας τον συναθλούμενο και συμπαίκτη, τη στιγμή που τα ατομικά απομονώνουν. Και οι Έλληνες ήταν και είναι εξαιρετικά εγωιστές, δύσκολα συνεργάζονται, δύσκολα μοιράζονται τις νίκες και τη δόξα.

Και τέταρτος λόγος, η απουσία δυναμικής αθλητικής διανόησης. Επικρίνουν μεν οι διανοούμενοι και φιλόσοφοι, μέχρι και γιατροί, την ανταγωνιστική βία, τη μυική υπερπλασία, τις υπερβολές των αθλητών, αλλά δεν δίνουν προτάσεις αναμόρφωσης των αγώνων και επιβολής συναθλητικών κανονισμών. Προτάσεις, βέβαια, όπως να έμπαιναν ομαδικά παιχνίδια σφαίρας (ball games) στους αγώνες θα προσέκρουαν στην απορία "σε τι χρησιμεύουν στον πόλεμο;"

(συνεχίζεται)

Πατρίδες των Ολυμπιακών Αγώνων

..................
Από την τελετή έναρξης

In a sense, the Olympic Games are coming home tonight. This great, sports-loving country is widely recognized as the birthplace of modern sport. It was here that the concepts of sportsmanship and fair play were first codified into clear rules and regulations. It was here that sport was included as an educational tool in the school curriculum. The British approach to sport had a profound influence on Pierre de Coubertin, our founder, as he developed the framework for the modern Olympic Movement at the close of the 19th century. (source - video) 

Κατά μία έννοια, οι Ολυμπιακοί Αγώνες έρχονται σπίτι τους απόψε. Σε αυτή τη μεγάλη χώρα που αγαπάει τον αθλητισμό και αναγνωρίζεται ευρέως ως η γενέτειρα του σύγχρονου αθλητισμού. Ήταν εδώ που οι έννοιες της ευγενούς άμιλλας και του ευ αγωνίζεσθαι κωδικοποιήθηκαν για πρώτη φορά σε σαφείς κανόνες και κανονισμούς. Ήταν εδώ που ο αθλητισμός συμπεριλήφθηκε ως εκπαιδευτικό εργαλείο στο σχολικό πρόγραμμα. Η βρετανική προσέγγιση στον αθλητισμού είχε βαθιά επίδραση στον Pierre de Coubertin, τον ιδρυτή μας, καθώς ανέπτυξε το πλαίσιο του σύγχρονου Ολυμπιακού Κινήματος στο τέλος του 19ου αιώνα. (μετάφραση θείας Σοφίας)

Καμία επίσημη αντίδραση εκτός απο ΑΝΕΞ, ΧΑ, ΛΑΟΣ.

Διευκρίνιση κατόπιν προφορικής παρέμβασης Σπύρου Καπράλου

As all students know, the Greeks gave birth to the Olympic Games, Greece is the birthplace (house) of the Olympics. But yesterday in my speech I said that Britain is “the home of modern sports” where rules and codes of many modern sports were invented and codified in the 19th century. In this sense, the United Kingdom is the home of modern sports but Athens is the home of the Olympics. (source) 

Όπως όλοι οι μαθητές γνωρίζουν, οι Έλληνες γέννησαν τους Ολυμπιακούς αγώνες και η Ελλάδα είναι η γενέτειρα (το σπίτι) των Ολυμπιακών. Αλλά χτες στο λόγο μου είπα ότι η Βρετανία είναι "η πατρίδα του σύγχρονου αθλητισμού" όπου οι κανόνες και οι κώδικες πολλών πολλών σύγχρονων αγωνισμάτων εφευρέθηκαν και κωδικοποιήθηκαν τον 19ο αιώνα. Υπ'’ αυτήν την έννοια, το Η.Β. είναι η πατρίδα των σύγχρονων αθλημάτων αλλά η Αθήνα είναι η πατρίδα των Ολυμπιακών. (ενν. των σύγχρονων Ολυμπιακών, λόγω 1896, και όχι των αρχαίων της Ολυμπίας. Όταν οι ξένοι λένε Olympic κυρίως αναφέρονται στους σύγχρονους αγώνες)

Από την τελετή λήξης

To the athletes: you have earned the respect and admiration of a global audience and you have written a new chapter of Olympic history that began in ancient Olympia 3,000 years ago" Through your commitment to fair play, your respect for opponents, and your grace in defeat as well as in victory"You have earned the right to be called Olympians" (source - video) 

Στους αθλητές: κερδίσατε τον σεβασμό και τον θαυμασμό του παγκόσμιου κοινού και γράψατε νέο κεφάλαιο Ολυμπιακής ιστορίας που ξεκίνησε στην αρχαία Ολυμπία 3.000 χρόνια πριν. Μέσω της δέσμευσης σας στο δικαίως αγωνίζεσθαι, τον σεβασμό στον αντίπαλο, και την ευπρέπεια στην ήττα και στη νίκη κερδίσατε το δικαίωμα να σας αποκαλούν Ολυμπιακούς αθλητές (που μεταφράστηκε συμμετασχόντες σε Ολυμπιακούς αγώνες επειδή υπάρχει και ΕΣΟΑ, Ένωση των Ελλήνων Συμμετασχόντων σε Ολυμπιακούς Αγώνες)

Επειδή ειπώθηκε πως ο Ρογκ λέει τα ίδια σε κάθε Ολυμπιάδα, εδώ του Πεκίνου η ομιλία, και εδώ της Αθήνας. Το 2004 είχαμε διαφημιστικό σύνθημα "There's no place like home", αλλά, αν και ανέφερε ότι τους ιδρύσαμε, ότι επιστρέφουν στις ρίζες τους, δεν είπε πως οι αγώνες επέστρεψαν σπίτι τους. Μπορεί να ιδρύσεις κάτι και αυτό να μετακομίσει κρατώντας μόνο μια εθιμοτυπική ανάμνηση της ρίζας του· οι λεπτομέρειες μας ξεφεύγουν.

Ρητορικό σχήμα, λοιπόν, της λόγιας παρομοίωσης, αντί να πει σαν να έρχονται σπίτι τους απόψε. Άλλο το ύφος της ρητορικής, άλλο το πεζό της ιστορίας. Για ποιούς άλλους θα μπορούσε να ειπωθεί σε τελετή έναρξης; για το Παρίσι λόγω Κουμπερτέν, που εφηύρε τη λέξη και την έννοια του Ολυμπισμού, ένας από τους οκτώ ιδρυτές των αγώνων τον 19ο αιώνα, οι υπόλοιποι Άγγλοι και Έλληνες: Σούτσος, Αβέρωφ, αδέλφια Ζάππας, Βικέλας, Χάλλεϋ και Μπρουκς.

Για χώρες που έχουν διακριθεί διαχρονικά και αναλογικά στα μετάλλια. Για την Αμερική, ή τη Σοβιετική Ένωση παλιότερα, αυτό θα ήταν απλώς μια κολακεία στον ισχυρότερο. Αν εξαιρέσεις όμως τις ισχυρές βιομηχανικές χώρες που έχουν διοργανώσει Ολυμπιακούς αγώνες, πρώτη έρχεται η Ουγγαρία με ομαλή γραφική παράσταση, και όχι όποτε διεκδικούμε, διοργανώνουμε τους αγώνες να θησαυρίζουμε τα μετάλλια και μετά να εξαφανιζόμαστε, σαν την Ελλάδα, που μάλλον κατέχει τα πρωτεία στους πεφτάστερους ολυμπιονίκες. Επιπλέον, η Βουδαπέστη είναι η παρολίγον γενέτειρα των σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων· αν τυχόν η Αθήνα αδυνατούσε, θα μεταφέρονταν εκεί που γιόρταζαν οι Ούγγροι τη χιλιετηρίδα του Ουγγρικού Βασιλείου με αθλητικούς αγώνες σε καινούργιο στάδιο. Καί λόγω των οικονομικων προβλημάτων από τη χρεοκοπία μας το 1893, καί επειδή υπήρχε η διαμάχη Κουμπερτέν με τους Έλληνες, που δεν μας εμπιστευόταν ότι θα τα καταφέρουμε, και κυρίως επειδή ήθελε τη διεθνοποίηση των αγώνων, και όχι τη μόνιμη διεξαγωγή τους στην Ελλάδα, όπως απαιτούσαμε εμείς. Αν δεν έσκαγαν τα λεφτά οι Βλάχοι Ηπειρώτες ευεργέτες, τώρα θα είχαμε "Βουδαπέστη, πατρίδα των ολυμπιακών αγώνων". Τέλος, η Ουγγαρία είναι πρώτη και στα χρυσά μετάλλια ανάλογα με το ΑΕΠ κάθε χώρας, ενώ ανάλογα τον πληθυσμό έρχεται δεύτερη με πρώτη τη Φινλανδία. Το 2012 τη βαθμολογία κατά πληθυσμό και ΑΕΠ κέρδισε η Γρενάδα, κατά κεφαλήν ΑΕΠ, η Κίνα.

Παράλληλα, επειδή η Νορβηγία είναι η πατρίδα του σκι, και πρώτη στα χειμερινά μετάλλια, θα μπορούσε να αποκληθεί και πατρίδα των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων. Όπως πατρίδα του Παρολυμπιακού κινήματος καλείται το Λονδίνο, καθώς εκεί έγινε το 1948 η πρώτη αθλητική διοργάνωση πριν μπουν επίσημα στους Ολυμπιακούς του 1960 στη Ρώμη υπό τη διεύθυνση της βρετανικής ομοσπονδίας· γιαυτό και ονομάζονται  9th Stoke Mandeville Games. Πατέρας τους είναι ο γερμανοεβραίος γιατρός Ludwig Guttmann, που έχοντας διαφύγει από τους Ναζί, βρήκε δεύτερη πατρίδα στην Αγγλία, και πρόσφορο έδαφος να αναπτύξει τις ιδέες του. Εκεί, ως Ελλάδα, πάμε καλά με προοδευτικό ρυθμό τα τελευταία χρόνια. Αν συνεχίσουμε έτσι, θα ξεπεράσουν τα λιπομελή τα αρτιμελή μετάλλια. Από το 1896, 118, και από το 1976, 80.

Δεύτερη πατρίδα ποδοσφαίρου

“Brazil accept that football came to their country through an Englishman [the English-educated Charles Miller] but have made a pretty good fist themselves of suggesting they are also a motherland of football. We would still suggest that having sent some of the staff there we hold the ace card. But we can’t deny that they have done a pretty good job themselves over the last 100 years.” Five World Cups for a start.(telegraph.co.uk/) 

Οι Βραζιλιάνοι παραδέχονται πως το ποδόσφαιρο ήρθε στη χώρα τους από έναν Βρετανό, (γεννημένο εκεί και σπουδαγμένο στην Αγγλία, τον Τσαρλς Γουίλιαμ Μίλερ) μα έχουν προκόψει τόσο πολύ που δηλώνουν ότι και η Βραζιλία είναι πατρίδα του ποδοσφαίρου. Ίσως έχοντας στείλει δικό μας εκπαιδευτή να νομίζουμε πως έχουμε το πάνω χέρι. Μα δεν μπορούμε να αρνηθούμε την πρόοδό τους τα τελευταία εκατό χρόνια. Πέντε παγκόσμια κύπελλα, μόνο για αρχή.

Εμείς δεν στείλαμε εκπαιδευτή να τους διδάξει αθλητισμό, τα βρήκαν μόνοι τους στα βιβλία. Η πρώτη ολυμπιακή αναφορά της νεότερης εποχής ανήκει στον Σαίξπηρ το 1590, και η πρώτη αθλητική διοργάνωση που ονομάστηκε ολυμπιακή ήταν στο Κότσγουολντ το 1612. Φαντάσου μετά από δεκαετίες να έχει καταντήσει η Πρέμιερ Λιγκ Σούπα Λιγκ, και οργισμένα αγγλικά κόμματα να διαμαρτύρονται επειδή αποκάλεσε ο τάδε επικεφαλής τη Βραζιλία ή την Ιβηρία "πατρίδα του ποδοσφαίρου", αγανακτισμένα αγγλάκια να κράζουν στο ίντερνετ· βαλκανοποίηση της Δύσης. Ανάλογο παράδειγμα, οι βρετανοί εφηύραν το υδατόσφαιρο (γουότερ πόλο), πήραν τέσσερα χρυσά στις πρώτες ολυμπιάδες και έκτοτε είναι ανύπαρκτοι. Αν αποκαλέσει κανείς επίσημος την Ουγγαρία με τα εννιά χρυσά, "πατρίδα της υδατοσφαίρισης", θα εγερθεί ζήτημα;;

Ή μήπως πατρίδα της τέχνης, της επιστήμης, της δημοκρατίας, του θεάτρου, της φιλοσοφίας, της ιατρικής κτλ δεν μπορεί να ονομάσει κάποιος μια χώρα που τώρα ακμάζει, αναμορφώνει και δημιουργεί ιστορία;; είναι αποκλειστικό προνόμιο της Ελλάδας;; Οι πατρίδες του πολιτισμού αλλάζουν στη ροή του χρόνου. Κάποτε ήταν η Μεσοποταμία, η Αίγυπτος, η Ελλάδα, οι Άραβες, τώρα είναι η Δύση, και αύριο ποιός ξέρει τι. Οι τίτλοι βέβαια μένουν για να διεκδικούνται από τους κληρονόμους, όσους έχουν καημό να διεκδικήσουν.

Οι νεοτεριστές δεν πολυασχολήθηκαν με τον Ρογκ, ούτε κολακεύονται με παλιές ιστορίες, κοιτάνε και κρίνουν το παρόν τους. Σαν να τους την είπε ο ατσαλάκωτος με τα όσα έβλεπε, σαν να αναρωτιόταν γιατί δεν σκέφτηκαν ένα σύνθημα "Sports return home". Ήταν όντως παράταιρη η   δήλωση σε σχέση με την μοντερνιστική τελετή...αφού δεν τα δείξανε, κύριε Ρογκ, τί τα λες;;...συντονίσου λίγο με την τελετή, δεν την είδες; "η βιομηχανική επανάσταση της Αγγλίας και ο συνδικαλισμός έφεραν το οχτάωρο, οκτώ ώρες εργασία, οκτώ ύπνο, οκτώ ελεύθερο χρόνο, στον οποίον ο κάθε λαός, αν έχει όρεξη, αθλείται." Ταιριαστή με την αντιαθλητική τελετή δήλωση.

(συνεχίζεται)

Καζαντζάκη - Ταξιδεύοντας Αγγλία (αθλητική ψυχολογία)

Ταξιδεύοντας Αγγλία 1939

Κεφ. 3, ΕΓΓΛΕΖΙΚΑ ΑΚΡΟΓΙΑΛΙΑ (σελ. 45)

.....

Παντού, και στην πιο καθυστερημένη κι απόμακρη χώρα, μπορούν να μένουν άνετα. Γιατί παντού κουβαλούν την Αγγλία.

Τους θυμούμαι, παιδί ακόμα, όταν ήρθαν και έκαμαν κατοχή στο Ηράκλειο της Κρήτης. Αμέσως καθάρισαν ένα φαρδύ χωράφι απόξω από τις στρατιωτικές παράγκες τους, έκαμαν τερραίν κι άρχισαν να παίζουν τένις. Και όταν μερικοί αξιωματικοί ανέβηκαν στην κορφή του Ψηλορείτη, ο οδηγός τους, ένας χαριτωμένος γέρος από το χωριό τ' Ανώγεια, μου δηγόταν με κατάπληξη: "Αυτοί, μωρέ παιδί μου είναι ολοκούζουλοι. Σα φτάξαμε δα στην κορφή του Ψηλορείτη, έκανε ένα κρύο που μας ξομολογούσε. Και αυτοί, μωρέ παιδί μου, ξουριστήκανε απάνω σ' ένα χαράκι, γδυθήκανε, αλλάξανε ρούχα και βάλανε ένα σόι σακάκια μαύρα, πανταλόνια μαύρα, της ώρας, κι άσπρο γελέκο και κολλαριστά πουκάμισα. Κι ύστερα κάτσανε και φάγανε...Έκαμα το σταυρό μου. Μήστητί μου Κύριε, είπα, ίντα άνθρωποι είναι τούτοι;" (*θυμήθηκα και μια ελληνοαμερικάνα που αναρωτιόταν: "αν κάνω τζόκινγκ το τετράγωνο, δε θα μου κρεμάσουνε κουδούνια;" δεν έχουμε και ελληνικό όρο, προτείνω αργόδρομος, αργοδρομία, αργοδρομώ. Και με αφορμή αυτό, πρέπει να κάνουμε μια ανθολογία ''Ο Σύγχρονος Αθλητισμός στην Ελληνική Λαογραφία, 1850 έως σήμερα")

......

Κεφ. 7 ΔΙΠΛΩΜΑ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΗΤΟΝ (σελ. 137-143)

.....
Απέναντι στη βασιλική πολιτεία Ουίντσορ, είχα δει το πρωί μιαν επιγραφή σ' ένα τοίχο, ένα όνομα Εγγλέζου, κι αποκάτω μ' ελληνικά κεφαλαία γράμματα: ΚΑΛΟΣ ΚΑΓΑΘΟΣ. Κι απέναντι δυο ανάγλυφα του Παρθενώνα.

Νιώθεις πως εδώ, στη μικρή τούτη φημισμένη πολιτεία όπου αναθρέφεται η εγγλέζικη αριστοκρατία, το ελληνικό πνέμα, φωτεινό, τολμηρό κι ισορροπημένο, συνεχίζει εξόριστο στην υπερβόρεια ομίχλη το εξαίσιο έργο του. Περνώ ένα μικρό γιοφυράκι ποταμού, φτάνω στον ανοιχτό χώρο, όπου οι μεγάλοι μαθητές με τα ουρανιά και τ’ άσπρα κασκέτα, παίζουν γκολφ. Ωραία λιγνά κορμιά, χάρη και δύναμη, πειθαρχημένη ορμή, χαρά στο μάτι να βλέπει και στο νου να συλλογιέται πως με την άσκηση τα κορμιά τούτα γίνουνται καλοί αγωγοί για να περνάει το πνέμα. Κάποτε ένας Ανατολίτης σοφός είδε μερικούς σκοινοβάτες να πραγματοποιούν με τα κορμιά τους τις πιο επικίντυνες τόλμες· και ξέσπασε στα κλάματα. «Γιατί κλαις;» τον ρώτησαν. «Γιατί συλλογιέμαι» αποκρίθηκε ο σοφός «πως αν, όπως γυμνάζουμε έτσι τα σώματά μας, γυμνάζαμε και την ψυχή μας, τι θάματα θα μπορούσαμε να κάμουμε!» (*σαν να μου φαίνεται το έχω ακούσει ή διαβάσει και από χριστιανό θεολόγο, είναι προς διερεύνηση) Εδώ όμως, στο Ήτον, ο θεατής δεν μπορεί να ξεσπάει σε κλάματα. Γιατί μήτε καταπληχτικούς σκοινοβατικούς άθλους θα δει, μήτε κι η ψυχή μένει, μέσα σε τέτοια ευλύγιστα κορμιά, ακαλλιέργητη. Υπάρχει μέτρο, ισορροπία, παράλληλη καλλιέργεια σάρκας και νου σε ανθρώπινη κλίμακα. Ελληνική αρμονία. Τα σπορτ κι οι κλασικές σπουδές είναι στο Ήτον οι δυο παράλληλοι αδερφωμένοι δρόμοι της αγωγής. Όχι όμως σπορτ ατομικά —ακόντιο, πήδημα, δίσκος— παρά σπορτ ομαδικά: λεμβοδρομίες, κρίκετ, τένις, φουτμπόλ. Τα ομαδικά παιχνίδια υπηρετούν μεγάλο ηθικό σκοπό: σε συνηθίζουν να υποτάξεις την ατομικότητά σου σε μια γενική ενέργεια. Να μη νιώθης πως είσαι άτομο ανεξάρτητο, παρά μέλος μιας ομάδας. Να υπερασπίζεσαι όχι μονάχα την ατομική σου τιμή παρά ολόκληρη την τιμή της ομάδας όπου ανήκεις: σχολή, Πανεπιστήμιο, πόλη, έθνος. Έτσι, από σκαλοπάτι σε σκαλοπάτι, το παιχνίδι μπορεί να σε ανεβάσει στις πιο αψηλές κι αφιλόκερδες κορυφές της ενέργειας.

Μαθαίνεις ακόμα, πολεμώντας στην ομάδα, και τούτο το σπουδαιότατο: πως για την νίκη ένα στοιχείο είναι απαραίτητο, ο αρχηγός. Να υποτάζεσαι σε αυτόν, να πειθαρχείς, να ξέρεις να υπακούς, αν θες, όταν θα έρθει η στιγμή σου, να ξέρεις και εσύ να προστάζεις. Έτσι μονάχα μπορούν να δημιουργηθούν αρχηγοί άξιοι κι οπαδοί πρόθυμοι - δηλαδή μια πειθαρχημένη στρατιά ικανή υλικά και ψυχικά, να κυριαρχήσει στον κόσμο. Στα σπορτ δεν γυμνάζεις το σώμα σου μονάχα· γυμνάζεις, πάνω από όλα, την ψυχή σου. "στα τερραίν του Ήτον , είπε πολύ σωστά ο Ουέλιγκτον, κερδήθηκε η μάχη του Βατερλώ". (*ακριβές απόφθεγμα: εδώ μεγαλώνει το υλικό που κέρδισε το Βατερλώ, there grows the stuff that won Waterloo)

Στα ομαδικά αθλήματα μαθαίνεις να είσαι έτοιμος, να συγκρατιέσαι, να περιμένεις την κατάλληλη στιγμή, να θυσιάζεις τις ατομικές χαρές ή προτίμησες για τα συμφέροντα της ομάδας. Μαθαίνεις να προσαρμόζεις τι ατομικές ιδιότητες σου στις ανάγκες του συνόλου, να εκμεταλλεύεσαι όσο μπορείς, για την νίκη τα ελαττώματα και τα προτερήματα σου. Με την μέθοδο αυτή μονάχα μπορείς να ασκηθείς  για το μεγάλο παιχνίδι αργότερα, της δημόσιας ζωής.

Για να φτάσεις στο υψηλό αυτό κορύφωμα της άσκησης πρέπει καλά να ξέρεις τον εαυτό σου, να ξέρεις τον διπλανό σου, να ξέρεις και αλάκερη την ομάδα όπου ανήκεις. Κι όχι μονάχα αυτό. Να ξέρεις και την αντίπαλη σου ομάδα. Να μην την περιφρονείς να την σπουδάζεις με αμεροληψία και σέβας, να ξέρεις καλά τις αρετές και τις δυνάμεις της, για να οργανώσεις ανάλογα και συ τις αρετές και τις δυνάμες σου και να μην χάσεις το παιχνίδι.

Κι ακόμη, τούτο το σημαντικότατο, που αποτελεί το πιο κρυφό, το πιο πανανθρώπινο τέρμα του παιχνιδιού: να ξέρεις πως και η αντίθετη ομάδα κατά βάθος δεν είναι αντίμαχη, συνεργάζεται μαζί σου, γιατί χωρίς αυτή δεν θα υπήρχε παιχνίδι.

Ό,τι αγνότατα ηθικό μπορεί να μας μάθει το παιχνίδι είναι τούτο: Ο ανώτατος σκοπός του παιχνιδιού δεν είναι η νίκη παρά από ποιους δρόμους, με ποια προπόνηση, με τι πειθαρχία, ακολουθώντας αυστηρά τους νόμους του παιχνιδιού να μάχεσαι για την νίκη. Έτσι που κοίταζα στο ήσυχο δειλινό τους ωραίους εφήβους του Ήτον, άλλους με τα γαλάζια και άλλους με τα άσπρα κασκέτα τους να πολεμούν λυγεροί, συγκεντρωμένοι, έτοιμοι με τον ανάλαφρο κραδασμό του λιγνού ατσαλένιου σπαθιού, προσπαθούσα να βρω τους θεμελιακούς νόμους της άσκησης. Βρήκα τέσσερεις:

1) Ν΄ασκείς το σώμα και την ψυχή ως άτομο, ανεξάρτητα από την ομάδα

2)ν΄ασκείς το σώμα και την ψυχή ως άτομο μέσα στην ομάδα την δική σου

3)ν΄ ασκείς το σώμα και την ψυχή αναφορικά με την αντίπαλη ομάδα

4)ν΄ασκείται αλάκερη η μια ομάδα αναφορικά με την άλλη ομάδα

Η ζωή είναι παιχνίδι σαν το τέννις, σαν το γκολφ. Δεν παίζεις μόνος σου, παίζεις με άλλους. Έχεις ευθύνη απέναντι σε όλους τους συντρόφους σου, όλοι σου οι σύντροφοι έχουν ευθύνη απέναντι σου. Άτομο και ομάδα είναι ένα.

Το παιχνίδι έχει νόμους· όποιος θέλει να παίζει, οφείλει να ξέρει τους νόμους αυτούς και να τους σέβεται. Αν δεν ξέρει τους νόμους, ή αν δεν θέλει να τους σέβεται δεν είναι άξιος να λάβει μέρος στο παιχνίδι. Μέσα στον κύκλο που χαράζουν οι νόμοι είναι απόλυτα λεύτερος. Κανείς, μήτε ο Βασιλιάς, δεν έχει δικαίωμα να επέμβει. Μπορεί οι νόμοι αυτοί να είναι παλιωμένοι ή στραβοί ή αυθαίρετοι, δεν έχει σημασία· το σπουδαίο είναι, και αυτό γυμνάζει την ψυχή  του ανθρώπου, να τους υπακούς.

Δεν πρέπει να ντρέπεσαι πως νικήθηκες, πρέπει να ντρέπεσαι μονάχα όταν έπαιξες κακά και για αυτό νικήθηκες ή - και αυτό είναι το χειρότερο - πρέπει να ντρέπεσαι όταν νίκησες παίζοντας κακά η άτιμα. Το fair-play, νά το ανώτατο χρέος. Να παίζεις καλά το παιχνίδι, είτε φουτμπολ είναι είτε πόλεμος είτε ολόκληρη ζωή, αυτή είναι η πρώτη αυστηρότατη εντολή στον εγγλέζικο δεκάλογο. "Να 'σαι δυνατός και να παίζεις τον άντρα". (*Be strong and play the man, Ἴσχυε καί ἀνδρίζου, φράση από την Παλαιά Διαθήκη) Κάνε το χρέος σου αυτό και μην σε μέλει για τίποτε άλλο. Αν πετύχεις, αν αποτύχεις, αυτό έχει μονάχα πραχτική, όχι ψυχική σημασία. έκαμες το χρέος σου, τί άλλη αμοιβή θες;

Αν περιμένεις οποιαδήποτε αμοιβή, αν εργάζεσαι για να ικανοποιείς όχι εσωτερικές σου επιταγές παρά για να πλερωθείς, είσαι μιστοφόρος· δεν είσαι πολεμιστής." Όποιος δεν βρίσκει την ανταμοιβή μέσα του είναι σκλάβος. Η λαχτάρα να αρέσει σε άλλους τρικυμίζει τις πέντε αίστησες του ανθρώπου. Τα υπερήφανα τούτα λόγια του μεγάλου Θιβετιανού ασκητή, του Μιλαρέπα, φτερώνουν με λευτεριά την καρδιά του ανθρώπου και τέλεια ταιριάζουν στις πράσινες τούτες παλαίστρες του Ήτον. Μονάχα όποιος ζει λόγια τούτα και τα κάνει πράξη στην καθημερινή του ζωή, είναι λεύτερος άνθρωπος.

Μια Εγγλέζα μητέρα, που ο γιος της σκοτώθηκε καλά πολεμώντας στον περασμένο πόλεμο, έγραψε στον τάφο του γιου της τούτον τον απλούστατο εγγλέζικο επιτάφιο ύμνο.:Έπαιξε καλά το παιχνίδι. (*Προς το παρόν δεν βρήκα το He played the game well, αλλά μας κάνει και το επιτύμβιο When the Great Recorder comes to write his name, let he be judged not by name, but how he played the game.)

Γερά κορμιά, γερές ψυχές, αγάπη του κιντύνου, πειθαρχία της δύναμης και της τρέλας, ελευτερία. Ένας φίλος μου που είχε ζήσει μ' Εγγλέζους αξιωματικούς στις Ιντίες, μου δηγάται:
-Καθόμασταν, μερικοί νεαροί Εγγλέζοι αξιωματικοί κι εγώ, στην ταράτσα κάποιου ιντιάνικου ρεστοράν, σ' ένα χωριό, απάνω από μια μικροσκοπική λιμνούλα. Ήταν μεσημέρι, έκαιγε ο ήλιος, η λιμνούλα ήταν στρωμένη με κροκόδειλους, ο ένας κολλητά στον άλλον, που νύσταζαν ναρκωμένοι από το λιοπύρι. Κάπου κάπου άνοιγαν τις μακρουλές μασέλες τους, χασμουριούνταν και γυάλιζαν κάτασπρα τα μυτερά δόντια τους.
Είχαμε πιει κάμποσο ουίσκι, είχαμε έρθει στο κέφι. Άξαφνα ένας είπε
Ποιός μπορεί να πηδήξει από ράχη σε ράχη απάνω από τους κροκόδειλους και να περάσει στον αντικρινό όχτο;
Εγώ, είπε ήσυχα ένας ανθυπολοχαγός, και κατέβηκε τις σκάλες. Η αναπνοή μου σταμάτησε.
Μην τον αφήσουμε, φώναξα ανήσυχος, να κάμει τούτη την τρέλα, Δεν κιντυνεύει;
Φυσικά κιντυνεύει ...μου αποκρίθηκαν οι αξιωματικοί και γιόμωσαν τα ποτήρια τους.
Ο νεαρός Εγγλέζος είχε πια φτάσει στη λιμνούλα, σήκωσε το κεφάλι, μας κοίταξε, κούνησε το χέρι σα να μας αποχαιρετούσε και μονομιάς πήδηξε στη ράχη του πρώτου κροκόδειλου. Σα χορευτής, ανάλαφρα από ράχη σε ράχη, πατώντας τους κροκόδειλους, τινάχτηκε στον απέναντι όχτο.
Μπράβο! του φώναξαν οι συνάδελφοί του. Ξαναγύρισε τώρα πίσω! και έτσι έγινε, πατώντας αλαφριά πάλι και σίγουρα τους κροκόδειλους, ανέβηκε τις σκάλες του ρεστοράν και κάθισε ήσυχα στη θέση του. Του γιόμωσαν ξέχειλα το ποτήρι του ουίσκυ.
Πιες να πάει η καρδιά στον τόπο της! του είπαν γελώντας και άλλαξαν κουβέντα.
Ο φίλος μου πρόστεσε:
Ο νέος αυτός σίγουρα όταν γύρισε από τη σκοινοβασία του απάνω από τους κροκόδειλους, δεν ήταν πια ο ίδιος. Είχε κάμει μια γενναία πράξη, είχε κιντυνέψει, έτσι, για να παίξει τη ζωή του, είχε δοκιμάσει  τη δύναμή του και βγήκε κερδεμένος· η ψυχή του είχε υψωθεί ένα μέτρο απάνω από το επίπεδο όπου βρίσκουνταν πριν να καταπιαστεί τον άθλο. (*μήπως έγινε με σκοινί, διασκοινισμό του νερόλακου και δεν πάτησε πάνω τους; ή οι συγκεκριμένοι ινδικοί κροκόδειλοι ήταν βουδιστές και νήστευαν το ανθρώπινο κρέας; πάντως, επικροκοδειλιστή βρήκα τον αμερικάνο κασκαντέρ και κροκοδειλοτρόφο Ross Kananga, που στην ταινία Live and let die, 1973, αντικατατέστησε στην επικίνδυνη σκηνή του Τζέημς Μποντ, τον Ρότζερ Μουρ· λέγεται ότι στις πρόβες που έκανε του φάγαν το παπούτσι του.)

Όταν, ύστερα από λίγες μέρες δηγήθηκα τον άθλο αυτόν σ' ένα καθηγητή Εγγλέζο, αυτός χαμογέλασε.
-Ξέρετε, μου είπε, γιατί μπορούν οι Εγγλέζοι και κάνουν τέτοιους άθλους;
-Γιατί πιο πάνω από τη ζωή έχουν τοποθετήσει την αξιοπιστία του ανθρώπου, αποκρίθηκα.
-Όχι. Κάνουν τέτοιους άθλους γιατί δεν έχουν φαντασία! Η ψυχή τους είναι σαν ατσαλένιο ελατήριο. Υπακούουν μονομιάς στην ορμή τους, τινάζονται χωρίς να κάθουνται να ξεψαχνίζουν
και ν' αναλύνουν με τη φαντασία τους τον κίντυνο. Πέφτουν απάνω του, ακολουθώντας τυφλά κι άσφαλτα το ένστιχτό τους, που έτυχε να 'ναι παλικαρίσιο. Είχε δίκιο ο μεγάλος μας καταχτητής της Νότιας Αφρικής, ο Σέσιλ Ροντς. Αυτός αποκάλυψε το μυστικό. Ο κόσμος ανήκει στους Εγγλέζους γιατί δεν έχουν φαντασία! (*δεν βρήκα το απόφθεγμα στα αγγλικά)

......
                                              Κεφ. 3, ΕΓΓΛΕΖΙΚΑ ΑΚΡΟΓΙΑΛΙΑ (σελ. 45)

......
-Είστε Βίκινγκ, δεν είστε Σάξονας.
Ο νέος σήκωσε τους ώμους τους
-Ποτέ δεν ενδιαφέρθηκα, είπε, να ξεχωρίσω τα διάφορα αίματα που τρέχουν στις φλέβες μου. Φτάνει να τρέχουν ήσυχα και δυνατά. Κι αν μαλώνουν κάποτε μεταξύ τους,  κανένας ας μην το μάθει. Είναι τα ιδιαίτερά μα, που δεν χρησιμεύουν σε κανένα, ούτε και εμείς οι ίδιοι πρέπει να τα πολυσκαλίζουμε. Μας εμποδίζουν από την πράξη.
-Μα είναι τόσο ωραίο, επέμεινα επίτηδες, να ρίχνεις ματιές δεξιά κι αριστερά, ενεργώντας.
-Ίσως αποκρίθηκε μ' ευγένεια ο νέος. Μα εγώ θυμούμαι στην Οξφόρδη, μια μέρα παράβγαινα μ' ένα φίλο μου ποιός θα ανέβει πρωτύτερα ένα λόφο. Βραβείο θά 'παιρνε ο νικητής ένα κλαρί ένα κλαρί ανθισμένη πασχαλιά. Τρέξαμε· αυτός ήταν καλύτερός μου, πήγαινε πρώτος. Μα τη στιγμή που κοντεύαμε πια να φτάσουμε, δεν ξέρω πώς και γιατί, τον αφήκα πίσω, έφτασα πρώτος και πήρα εγώ το κλαρί την πασχαλιά. Ο καθηγητής μας τον ρώτησε: Τί έπαθες Σάμουελ και κοντοστάθηκες; Κοίταξα το τοπίο, αποκρίθηκε ο φίλος μου, ήταν τόσο ωραίο. Όταν τρέχεις για να φτάσεις σ' ένα στόχο, είπε αυστηρά ο καθηγητής, δεν πρέπει να κοιτάζεις δεξιά και αριστερά!

(συνεχίζεται)

Θεωροὶ ἐν φανοῖς μετατρέχοντες ἄσβεστον πῦρ

ή, αλλιώς, αυτά που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν σε εμάς την ιδέα πριν την ολλανδο-γερμανική κατασκευή της.

Θεωροί, theoroi, απεσταλμένοι, πρεσβευτές της πόλης, διοργανώτριας των αγώνων προς τα υπόλοιπα προσκεκλημένα ελληνικά κράτη· σε κάθε πόλη που πήγαιναν τους υποδέχονταν οι θεωροδόκοι, theorodokoi, δωρικά: θεαροί, θεαροδόκοι. Εθιμοτυπική διαδικασία αναγγελίας ή επαγγελίας, όπως λέγαν, των αγώνων. Κατόπιν στέλναν οι συμμετέχουσες πόλεις τους δικούς τους θεωρούς, αντιπροσώπους. Το στοιχείο που θα μπορούσε να είχε εμπνεύσει είναι οι επιγραφικές λίστες των θεωροδόκων, πηγή γνώσης της πολιτικής γεωγραφίας του ελληνικού κόσμου. Οι μεν κατάλογοι των ολυμπιονικών, από μεταγενέστερους συγγραφείς, απλώς μας λένε ποιός νίκησε, ενώ οι επιγραφές των θεωροδόκων, έστω και αποσπασματικά σωσμένες, λένε ποιός συμμετείχε, ποιό τοπωνύμιο θεωρείται ελληνικός οικισμός. Ένας εκτενής τέτοιος κατάλογος αφορά τα Επιδαύρια ή Ασκληπιεία, αγώνες μετά το 365 π.Χ. με δυο διαδρομές, στην πρώτη οι θεωροί από την Επίδαυρο κατευθύνονται βόρεια προς Μακεδονία και Θράκη, στη δεύτερη προς Ήπειρο και Μεγάλη Ελλάδα. Ένας παρόμοιος όρος με τους θεωρούς είναι οι σπονδοφόροι, που αναγγέλουν σε κάθε πόλη την εκεχειρία.

Πάμε τώρα στα της φωτιάς· στους Γερμανούς που ήθελαν κάτι εντυπωσιακό στον τρόπο αφής τη λύση έδωσε ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, διεθυντής του μουσείου στην Ολυμπία, που γνώριζε το παρακάτω από τους Βίους του Πλουτάρχου, Νουμάς 9.5.

ἐπεί τοι τῆς Ἑλλάδος ὅπου πῦρ ἄσβεστόν ἐστιν, (ὡς Πυθοῖ καὶ Ἀθήνησιν), οὐ παρθένοι, γυναῖκες δὲ πεπαυμέναι γάμων ἔχουσι τὴν ἐπιμέλειαν· ἐὰν δὲ ὑπὸ τύχης τινὸς ἐκλίπῃ, καθάπερ Ἀθήνησι μὲν ἐπὶ τῆς Ἀριστίωνος λέγεται τυραννίδος ἀποσβεσθῆναι τὸν ἱερὸν λύχνον, ἐν Δελφοῖς δὲ τοῦ ναοῦ καταπρησθέντος ὑπὸ Μήδων, περὶ δὲ τὰ Μιθριδατικὰ καὶ τὸν ἐμφύλιον Ῥωμαίων πόλεμον ἅμα τῷ βωμῷ τὸ πῦρ ἠφανίσθη, οὔ φασι δεῖν ἀπὸ ἑτέρου πυρὸς ἐναύεσθαι, καινὸν δὲ ποιεῖν καὶ νέον, ἀνάπτοντας ἀπὸ τοῦ ἡλίου φλόγα καθαρὰν καὶ ἀμίαντον. ἐξάπτουσι δὲ μάλιστα τοῖς σκαφείοις, ἃ κατασκευάζεται μὲν ἀπὸ πλευρᾶς ἰσοσκελοῦς ὀρθογωνίου τριγώνου κοιλαινόμενα, συννεύει δ' εἰς ἓν ἐκ τῆς περιφερείας κέντρον. ὅταν οὖν θέσιν ἐναντίαν λάβῃ πρὸς τὸν ἥλιον, ὥστε τὰς αὐγὰς πανταχόθεν ἀνακοπτομένας ἀθροίζεσθαι καὶ συμπλέκεσθαι περὶ τὸ κέντρον, αὐτόν τε διακρίνει τὸν ἀέρα λεπτυνόμενον, καὶ τὰ κουφότατα καὶ ξηρότατα τῶν προστιθεμένων ὀξέως ἀνάπτει κατὰ τὴν ἀντέρεισιν, σῶμα καὶ πληγὴν πυρώδη τῆς αὐγῆς λαβούσης. 

Και στην Ελλάδα που πυρ άσβεστο υπάρχει, όπως στους Δελφούς και την Αθήνα, όχι παρθένες, όπως οι Εστιάδες στη Ρώμη, μα χήρες έχουν την επιμέλεια της φωτιάς· και αν κατά τύχη σβήσει, (όπως στην Αθήνα επί Αριστίωνα του τυράννου, ή στους Δελφούς όταν έκαψαν οι Πέρσες τον ναό, ή στα Μιθριδατικά και τους Ρωμαϊκούς εμφυλίους), λένε ότι δεν πρέπει από άλλη φωτιά να ανάψει ξανά, αλλά από τον ήλιο, νέα, καθαρή και αμόλυντη. Την ανάβουν μάλιστα με κάτοπτρα που κατασκευάζονται κοιλαινόμενα στην πλευρά ισοσκελούς ισοσκελούς ορθογωνίου τριγώνου, και συγκλίνουν από την περιφέρεια στο κέντρο. Όταν λοιπόν τεθούν ενάντια στον ήλιο, οι ανακλώμενες ακτίνες από παντού συναθροίζουν το φως, αραιώνουν τον αέρα, και τα ελαφρά και ξηρά προσανάμματα κατά την πίεση αναφλέγονται.

Πρόκειται λοιπόν για άσβεστη φλόγα, ἱερὸν πῦρ, που τηρούσαν σε τόπους λατρείας και στο πρυτανείο κάθε πόλης. Άσβεστον πυρ και αιώνιον, βέβαια, στη χριστιανική ορολογία είναι η κόλαση, δεν ξέρω αν άλλαξε σκοπίμως η έννοια, πάντως συχνότερη ονομασία πρέπει να ήταν το αθάνατον πυρ, ignis immortalis. Στους Δελφούς ενεπίγραφος όρκος αναφέρει: εὐορκοῦντι μέν μοι εἴη πολλὰ καὶ ἀγαθά· ἐφιορκοῦντι δὲ Θέμις καὶ Ἀπόλλων Πύθιος καὶ Λατὼ καὶ Ἄρτεμις καὶ Ἑστία καὶ πῦρ ἀθάνατον καὶ θεοὶ πάντες καὶ πᾶσαι κακίστωι ὀλέθρωι τὴν σωτηρίαν μοι ἀφέλωσιν. Μάλιστα έτσι γίνεται και μια σύνδεση με όσα έλεγε ο Ερντογάν για τη φλόγα στον Όλυμπο της Λυκίας. Κατά τον Αντίγονο από την Κάρυστο στην  Συναγωγή παραδόξων ιστοριών, 182: περὶ δὲ πυρὸς Κτησίαν φησὶν ἱστορεῖν, ὅτι περὶ τὴν τῶν Φασηλιτῶν χώραν ἐπὶ τοῦ τῆς Χιμαίρας ὄρους ἐστὶ τὸ καλούμενον ἀθάνατον πῦρ. Και τέλος, όσον αφορά την παρθενία ή χηρεία των ιερειών της φλόγας, πρακτικότεροι σε αυτό το σημείο οι Έλληνες από τους Ρωμαίους· άσε την παρθένα να ζήσει τη ζωή, και δώσε στη χήρα αξίωμα που ταιριάζει στην εμπειρία της.

Πάμε τώρα στην μεταφορά της φλόγας· για τα νέα ελληνικά, η λαμπαδ-η-δρομία ή λαμπαδ-ο-δρομία, (αρχαιότερο, απλώς, συνδετικό φωνήεν το -η- του -ο-) είναι η γενική ονομασία.  Πυρσοδρομία προτείνω για τους αρχαίους αθηναϊκούς αγώνες δρόμου, τα λαμπαδηδρόμια ή λαμπάδες. Για την ολυμπιακή λαμπαδηδρομία ακριβέστερο είναι η ολυμπιακή μεταλαμπάδευση της φλόγας. Λαμπαδοφορία, πυρσοφοφορία ή δαδοφορία ταιριάζει για την παρέλαση, πομπή, που οι αρχαίοι ονόμαζαν φαναί πλ. του φανή, φανός, ἐς φανάς γε Βακχίου, Ιων Ευριπίδη. Ιερατικό αξίωμα στα Ελευσίνια Μυστήρια ήταν η δᾳδουχία που ἐδᾳδούχει ο δᾳδοῦχος. Δᾳδαφόριος, τέλος, ήταν ο δεύτερος μήνας του δελφικού ημερολογίου. Και στις νεότερες δελφικές εορτές του Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ το 1927 και '30 αναφέρονται λαμπαδηδρομίες.

Τέλος και δίδαγμα: η ιδέα της φλόγας ήρθε πρώτα στους Ολλανδούς και Γερμανούς, γιατί βρίσκονταν πιο κοντά στο παγανιστικό, ειδωλολατρικό τους παρελθόν από εμάς. Εκεί που εμείς σκεφόμασταν τελετουργικά να αναβιώσουμε ξεχασμένες ιστορίες, αυτοί ήδη κάναν κοσμικές λαμπαδοφορίες, λ.χ. οι Γάλλοι έτσι γιόρταζαν και γιορτάζουν τη μέρα της Βαστίλης, retraite aux flambeaux, ο Κάρλ Ντιμ, ο εμπνευστής της ολυμπιακής μεταλαμπάδευσης, με λαμπαδοφορία γιόρτασε τα γενέθλιά του μαζί με αθλητικούς αγώνες ήδη από το 1922. Torchlight parade, φαίνεται να είναι παραδοσιακό έθιμο στη δυτική Ευρώπη και τις αποικίες της. Και o δεύτερος λόγος: πολλοί Έλληνες που έχουν παρόμοιες ιδέες, όπως ο Σικελιανός, σκέφτονται ιδεαλιστικά και αντιτουριστικά, ώστε για κάθε Σικελιανό που θα προσπερνά "κοσμικά πανηγυράκια", θα παραμονεύει ένας Γκέμπελς να αρπάξει την ευκαιρία να "εντυπωσιάσει" τον λαό.