Νεοελληνική Αρχιτεκτονική σε 13 ώρες

"Από τον Καλλικράτη στον Καλατράβα" (Ερτ 2010)
...με συναδελφική θετική σκέψη και μοντέρνα τάση 
τους μύθους αφήνοντας πίσω...

Παρουσίαση: Δημήτρης Φιλιππίδης

Σκηνοθεσία: Γιάννης Σκοπετέας
Επιστημονικός συνεργάτης: Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος
Κοινωνική έρευνα: Ελένη Φιλιούση
Παραγωγός: Κοσμάς Φιλιούσης

(κλικ στα βαρύτυπα για θέαση)

1. Μύθοι και ιδεολογήματα της Ελληνικής αρχιτεκτονικής

περίληψη

Τί σχέση έχει ο Καλλικράτης, ο αρχιτέκτονας της Ακρόπολης, με τις μεζονέτες στο Γέρακα; Ο εργολάβος πολυκατοικιών της Αγίας Παρασκευής με τον Ερνέστο Τσίλλερ; Το μαντρί ενός βοσκού έξω από τη Θεσσαλονίκη με τα έργα του Καλατράβα; Τί και ποιούς αφορά τελικά η αρχιτεκτονική στο νεοελληνικό κράτος; και ποιά είναι τα όρια μέσα στα οποία ασκείται και αναλύεται; 

Το ντοκιμαντέρ διερευνά τις ιδέες και τις σκέψεις που βρίσκονται πίσω από τον τρόπο με τον οποίο έχει σχεδιαστεί η διαμόρφωση του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου στην Νεότερη Ελλάδα, την τυχόν σχέση του με τη αρχαία κληρονομιά, αλλά και τις σημερινές κυρίαρχες θεωρίες και πρακτικές. 

Μιλούν στο φακό ο Δημήτρης Καταρόπουλος, αρχιτέκτονας του κτηρίου του Αρείου Πάγου και Εφετείου Αθηνών, οι Δημήτρης και Σουζάνα Αντωνακάκη, αρχιτέκτονες της περίφημης πολυκατοικίας της οδού Μπενάκη, ο Γιώργος Τριανταφύλλου αρχιτέκτονας και δημιουργός της έκθεσης «Αρχέτυπα, από τις καλύβες και τα μαντρια στη σύγχρονη Τέχνη και Αρχιτεκτονική», "Πλάτωνος Μένων δούλος γεωμέτρης", η Μαριλένα Κασιμάτη, επιμελήτρια της έκθεσης για το έργο του Ερνέστου Τσίλερ στην Εθνική Πινακοθήκη και ο βετεράνος εργολάβος οικοδομών Στέλιος Σταυρουλάκης.

Το επεισόδιο μας θυμίζει ότι το όνομα «Καλλικράτης» αναφέρεται κατ’ αρχήν στον αρχιτέκτονα τη Ακρόπολης και ότι τα τελευταία χρόνια ο Ισπανός Σαντιάγκο Καλατράβα, σχεδιαστής αρκετών Ολυμπιακών έργων, έγινε απότομα και αναπάντεχα η προσωποποίηση και το σύμβολο της αρχιτεκτονικής για το ευρύ ελληνικό κοινό. Είναι όμως τα έργα αυτών των δυο αρχιτεκτόνων οι μόνοι τρόποι για να προσεγγίσει κανείς την αρχιτεκτονική; 

2. Δημόσιοι χώροι και κτήρια με το αποτύπωμα της Ιστορίας

περίληψη

Τί σκεφτόταν ο Πικιώνης για τη διαμόρφωση του περιπάτου γύρω από την Ακρόπολη; Και τί πρότειναν οι Βαυαροί αρχιτέκτονες για τα ανάκτορα του Όθωνα; Από το σχεδιασμό του σημερινού κτηρίου της Βουλής ως το σχετικά πρόσφατα εγκαινιασμένο υπερσύγχρονο νέο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης, μεσολαβούν σχεδόν δύο αιώνες αρχιτεκτονικών εφαρμογών σε χώρους με το αποτύπωμα της ιστορίας.

Το επεισόδιο διερευνά την παράδοση που βρίσκεται πίσω από τον τρόπο με τον οποίο έχουν σχεδιαστεί οι δημόσιοι χώροι και κτίρια στην Νεότερη Ελλάδα, την τυχόν σχέση του με τη αρχαία κληρονομιά, αλλά και τις βασικές θεωρίες και πρακτικές, από το Νεοκλασικισμό του 19ου αιώνα ως το μοντέρνο κίνημα του μεσοπολέμου. 

Σε αυτό το επεισόδιο μιλούν η Ευρυδίκη Αμπατζή, Διευθύντρια της Βιβλιοθήκης της Βουλής, η Μάρω Καρδαμίτση Αδάμη, αρχιτέκτονας καθηγήτρια ΕΜΠ και ειδική στο έργο του Ερνέστου Τσίλερ και στην αρχιτεκτονική του Προεδρικού Μεγάρου, ο αρχιτέκτονας καθηγητής Τάσος Μπίρης για λογαριασμό της ομάδας των αρχιτεκτόνων του Δημαρχείου Θεσσαλονίκης, η αρχιτέκτονας Αγνή Πικιώνη, κόρη του μεγάλου Δημήτρη Πικιώνη, ο αρχιτέκτονας, Χαράλαμπος Μπούρας, ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, που αναλύει το έργο του Δημήτρη Πικιώνη στην Ακρόπολη και του Φιλοπάππου. (Μετά το 40' αναφορά στο διάφανο δάπεδο του νέου μουσείου της Ακρόπολης)

3. Αναζητώντας το χαμένο ανοιχτό δημόσιο χώρο

περίληψη

Τί εξυπηρέτησε ο σχεδιασμός της πλατείας Νέας Σμύρνης στη δεκαετία του 1960; Σε ποιο είδος πλατείας ανήκει η πλατεία Αριστοτέλους της Θεσσαλονίκης; πως λειτουργούν τα γλυπτά έργα τέχνης στις πλατείες της Λάρισας και δίπλα σε αυτοκινητοδρόμους όπως η Αττική οδός; Από την πλατεία Συντάγματος στο Ναύπλιο, ως την πρώτη πεζοδρόμηση στην οδό Βουκουρεστίου το 1978, η διαμόρφωση του ανοιχτού δημόσιου χώρου είναι ένα μόνιμο και συνεχές ζητούμενο. 

Το τρίτο επεισόδιο διερευνά την πλευρά της Ελληνικής αρχιτεκτονικής που ασχολείται με πλατείες, πάρκα, διαμορφώσεις ελεύθερων χώρων και πεζόδρομους μέσα στην πόλη, αλλά και τους δημόσιους χώρους που έχουν αποκτήσει εντελώς διαφορετική λειτουργία από εκείνη που αρχικά σχεδιάστηκαν, όπως για παράδειγμα τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου στην Αθήνα. Εξετάζονται παραδείγματα μεγάλης εμβέλειας, όπως η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας και η κεντρική πλατεία της Νέας Σμύρνης αλλά και ειδικότερα ζητήματα όπως η ένταξη έργων τέχνης σε ανοιχτούς δημόσιους χώρους. 

Σε αυτό το επεισόδιο μιλούν ο αρχιτέκτονας Α. Καλυβίτης, ο οποίος μαζί με το Γ. Λεονάρδο σχεδίασαν την πλατεία της Νέας Σμύρνης, η αρχιτέκτονας Ντόρα Γαλάνη, πρόεδρος της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας, η καθηγήτρια ΕΜΠ αρχιτέκτονας Αργυρώ Μπούκη-Μπάμπαλου και ο αρχιτέκτονας Αντώνης Νουκάκης για τις προτάσεις τους σχετικά με τη διαμόρφωση του λόφου του Φιλοπάππου, δια της Κοίλης οδού, ο Δημήτρης Μανουσάκης - διευθύνων σύμβουλος πολυεθνικής εταιρείας Real Estate, η καθηγήτρια ΕΜΠ και γλύπτρια Βάνα Ξένου για την έκθεση γλυπτών της στον Εθνικό Κήπο, η γλύπτρια τοπίου Νέλλα Γκολάντα και η αρχιτέκτονας Ασπασία Κουζούπη για την εγκατάσταση γλυπτών στην Αττική Οδό.

4. Δημόσια κτήρια με πολιτιστικές λειτουργίες

περίληψη

Το Μουσείο Μπενάκη, ο Ελληνικός Κόσμος, τα Αρχαιολογικά Μουσεία στα Γιάννενα, την Κρήτη, τους Δελφούς, το Αίγιο και την Ήλιδα, τα Βυζαντινά Μουσεία, τα Δημοτικά και Κρατικά Θέατρα και τα ιδιαίτερα μουσεία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, είναι κάποια από τα δεκάδες κτήρια με πολιτιστικές λειτουργίες που θέτουν το ερώτημα: ποιες είναι οι σχέσεις αρχιτεκτονικής και πολιτισμού; 

Το επεισόδιο διερευνά τα αρχιτεκτονήματα που ευθέως εμπλέκονται με πολιτιστικές λειτουργίες και σκοπούς: μουσεία, θέατρα, θέατρα, μουσικά Μέγαρα, Πολιτιστικά Ιδρύματα. Εξετάζονται παραδείγματα μεγάλης εμβέλειας, όπως ο Ελληνικός Κόσμος, το Εθνικό Θέατρο και το νέο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη, αλλά και μικρά, πολύ ενδιαφέροντα Αρχαιολογικά μουσεία της επαρχίας, καθώς και το Δίκτυο Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. 

Σε αυτό το επεισόδιο μιλούν η αρχιτέκτονας Μάρω Καρδαμίτση Αδάμη, καθηγήτρια ΕΜΠ και ο αρχιτέκτονας καθηγητής Γιώργος Πανέτσος για το έργο του Ερνέστου Τσίλερ, το Εθνικό Θέατρο και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. 

Ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Τομπάζης για τις επεκτάσεις στα αρχαιολογικά μουσεία Δελφών και Ηρακλείου. 

Η Ασπασία Λούβη-Κίζη, γενική διευθύντρια Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. 

Ο Μιχάλης Αράπογλου, αρχιτέκτονας για το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. 

Ο Δημήτρης Ζωιτσούδης, δημοσιογράφος για το Αρχαιολογικό Μουσείο Αιγίου. 

Ο αν. καθηγητής αρχιτέκτονας Ανδρέας Κούρκουλας και η αρχιτέκτονας Μαρία Κοκκίνου που σχεδίασαν το νέο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη. 

Ο Δημήτρης Εφραίμογλου, διευθύνων σύμβουλος του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού και οι αρχιτέκτονες Νίκος Γεωργιάδης και Κώστας Κακογιάννης που σχεδιάζουν τους μελλοντικούς χώρους του “Ελληνικού Κόσμου”. (*Λείπει το πολυδιαφημιζόμενο μουσείο από τα άξια λόγου αρχιτεκτονήματα)

5. Αστικές αναπλάσεις και επαναχρήσεις παλαιών κτισμάτων

περίληψη

Τα παλιά κτίρια πρέπει να διασκευάζονται ή να κατεδαφίζονται; Είναι όλα τα παλιά κτίσματα διατηρητέα; Οι χώροι παραγωγής, τα εργοστάσια του προηγούμενου αιώνα μπορούν να εξυπηρετήσουν σύγχρονες χρήσεις, ή να γίνουν μουσεία του εαυτού τους; Οικισμοί του μακρινού παρελθόντος μπορούν να ξαναζωντανέψουν; Η διατήρηση της αρχιτεκτονικής μνήμης αποτελεί νέα επιστημονική ειδίκευση; 

Ο αρχιτέκτονας - ομ. καθηγητής του Ε.Μ.Π. Διονύσης Ζήβας μιλά για την ανάπλαση της Πλάκας, οι αρχιτέκτονες Αλέξανδρος και Χάρις Καλλιγά για την αποκατάσταση και επανάχρηση κτισμάτων στη Μονεμβασιά, ο Στέλιος Αγιοστρατίτης και ο Γιάννης Κίζης για την αποκατάσταση του Μεγάρου Μετοχικού Ταμείου Στρατού και την μετατροπή του παλιού εργοστασίου πλινθοκεραμοποιίας Τσαλαπάτα στο Βόλο σε μουσείο. 

Η υπεύθυνη του γραφείου τύπου του Μουσείου Ηρακλειδών Ελένη Νομικού αναφέρεται στη μετατροπή δύο νεοκλασικών κατοικιών σε μουσείο. Ο Δημήτρης Αφεντούλης, γραμματέας του εκτελεστικού συμβουλίου του πολιτιστικού ιδρύματος Ιωάννη Λάτση, μιλά για τη μετατροπή του ξενοδοχείου Απέργη σε πολιτιστικό ίδρυμα "Παλλάς Αθηνά". Ο Νικόλας Τραβασάρος για την διασκευή του κτιρίου γραφείου Δοξιάδη σε σύγχρονες κατοικίες και η Μάρθα Γιαννακοπούλου μιλά για τη μετατροπή του παλιού εργοστασίου Πάλκο στον πολυχώρο Hub events, ο Δημήτρης Διαμαντόπουλος για τη μετατροπή του κτιρίου της παλιάς ηλεκτρικής στη Σπάρτη σε μουσείο Ελιάς και η δρ. Αρχαιολογίας Γενική Διευθύντρια ΠΙΟΠ Ασπασία Λούβη για την μετατροπή παλιών μονάδων παραγωγής σε μουσεία. Οι αρχιτέκτονες Σαπφώ Αγγελούδη - Ζαρκάδα και Γιάννης Ματσίνης αναφέρονται στις τις καπναποθήκες της Καβάλας και της Δράμας. Μνημονεύονται επίσης: Στοά Σπυρομήλιου, Τρία Θέατρα, Αθηναΐδα, Θέατρο Εξαρχείων, Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, Ταμπακαριά Χανίων, και Ιμαρέτ Καβάλας.

6. Οι αγορές στις ελληνικές πόλεις

περίληψη

Τί κοινά έχουν το Καπάνι με τη Βαρβάκειο αγορά; Πώς φτιάχτηκε το Εμπορικό κέντρο στο Λιμάνι Θεσσαλονίκης; Τι ρόλο παίζουν οι ανακαινισμένες στοές με καταστήματα στα Γιάννενα, αλλά και στο κέντρο της Αθήνας; Τι σημαίνει για τη ζωή των σημερινών νεοελλήνων η ανάπτυξη των Μalls; Γιατί και πως οργανώνεται ο χώρος στις μπουτίκ Νοτιών Προαστείων της Αθήνας; 

Το επεισόδιο διερευνά τη διαμόρφωση των χώρων των διαφόρων αγορών μέσα στις κοινωνικo-οικονομικές συνθήκες της Μεταπολεμικής Ελλάδας. Από την υπαίθρια αγορά στο μικρομάγαζο, στο σούπερ μάρκετ, τα χαμηλού ύψους εμπορικά κέντρα της δεκαετίας του 1990 και στα Malls της δεκαετίας του 2000. Πόσο επηρέασαν οι κοινωνικές συνθήκες τις καταναλωτικές συνήθειες και πως ανταποκρίθηκε η αρχιτεκτονική; 

Σε αυτό το επεισόδιο μιλούν στο φακό: Ο Ηλίας Κωνσταντόπουλος, αρχιτέκτονας, αν. καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών σχετικά με το φαινόμενο των Μalls στη σημερινή Ελλάδα και τη σημερινή μετεξέλιξη των χώρων των αγορών. Ο Γιάννης Kίζης αρχιτέκτονας, αν. καθηγητής ΕΜΠ, για την αποκατάσταση και εκσυγχρονισμό της Στοάς Σπυρομήλιου το κέντρο της Αθήνας. Ο Γιάννης Αναγνωστόπουλος, αρχιτέκτονας, για το εμπορικό κέντρο Καπναποθήκη στην Καβάλα. Ο Σταύρος Παπαγιάννης και ο Γιώργος Κυριαζής, αρχιτέκτονες, για την διαμόρφωση των εσωτερικών χώρων σε επώνυμες μπουτίκ στη Γλυφάδα. Η Μόρφω Παπανικολάου, αρχιτέκτονας για το εμπορικό Κέντρο στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Η Μιμίκα Ρογκότη-Κυριοπουλου, αρχιτέκτονας και ο Μιχάλης Αράπογλου, αρχιτέκτονας, σχετικά με τις αγορές και τις στοές καταστημάτων στα Ιωάννινα. Ο Σπύρος Κοράκης, πρόεδρος της Κεντρικής Ιχθυαγοράς Αθηνών, ο Θανάσης Σταματελάτος, κρεοπώλης και ο Κλεάνθης Τσιρώνης, πρόεδρος της Βαρβακείου Αγοράς, σχετικά με την κεντρική και ιστορική αγορά της Αθήνας.

7. Kτήρια με γραφεία

περίληψη

Ποιός έχει σχεδιάσει το Agora, το Atrina και ένα μεγάλο αριθμό των κτηρίων με γραφεία που συγκροτούν το σημερινό επιχειρηματικό κέντρο της Ελλάδας στη Λεωφόρο Κηφισίας; Ποιες ήταν οι απαιτήσεις της μεταπολιτευτικής Ελλάδας για τους εργασιακούς χώρους και πως διαμορφώθηκε το σημερινό ύφος; Πόσο σημαντικό είναι να αισθάνονται καλά οι εργαζόμενοι των εταιρειών και των τραπεζών μέσα στο κτήριο που εργάζονται; 

Η εκπομπή διερευνά τη διαμόρφωση των εργασιακών χώρων που έχει σημειώσει τρομακτική ανάπτυξη τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην Ελλάδα. Ξεκινά από τη δεκαετία του ’60 και τους Πύργους του Γιάννη Βικέλα της δεκαετίας του 1970, για να καταλήξει στις προτάσεις τω νεότερων αρχιτεκτόνων που δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από τις προτάσεις των άλλων πρωτευουσών του κόσμου. 

Μιλούν στην εκπομπή: 

• ο Γιάννης Βικέλας, ο αρχιτέκτονας που έχει σχεδιάσει τον Πύργο Αθηνών, τον πύργο Atrina, το Agora center και δεκάδες κτήρια γραφείων, σε συνεργασία με την γνωστότερη κατασκευαστική εταιρεία των κτηρίων της Λεωφόρου Κηφισίας. 

• Ο ομ. Καθηγητής του ΕΜΠ, αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Δεκαβάλας για το κτήριο τράπεζας στις οδούς Βουκουρεστίου και Βαλαωρίτου, που επέβαλε μια μοντέρνα γραμμή. 

• Ο αρχιτέκτονας Νικόλας Τραβασάρος από την ομάδα Divercity για τα γραφεία Δοξιάδη στο Λυκαβηττό που βρίσκονται υπό ανακαίνιση. 

• Ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Τομπάζης, που έχει σχεδιάσει δεκάδες γραφεία από τη δεκαετία του ΄60 μέχρι σήμερα με τον πλέον πρωτοποριακό και οικολογικό τρόπο. 

• Ο Γιάννης Κούκης, αρχιτέκτονας, Καθηγητής του ΕΜΠ, για τα γραφεία του Ινστιτούτου Πυρηνικής Τεχνολογίας του κέντρου «Δημόκριτος» στην Αγία Παρασκευή. 

• Ο Τάσης Παπαιωάννου, αρχιτέκτονας, Καθηγητής του ΕΜΠ, και ο Δημήτρης Ησαΐας, αρχιτέκτονας, Καθηγητής του ΕΜΠ, σχετικά με το κτήριο γραφείων της οδού Σινώπης και τον τρόπο ένταξής του στο αστικό περιβάλλον. 

• Η Δήμητρα Μπελεγράτη, αρχιτέκτονας από το γραφείο του Αλέξανδρου Τομπάζη, υπεύθυνη σχεδιασμού του περίφημου κτηρίου με τις διαφημιστικές εταιρείες της οδού Καστοριάς στο Γέρακα Αττικής. 

• Η Ρένα Σακελλαρίδου, αρχιτέκτονας της ομάδας που μαζί με τον ελβετό Mario Botta Μπότα σχεδίασαν το κτήριο τράπεζας στις οδούς Αιόλου και Σοφοκλέους πάνω σε αρχαία ευρήματα. 

• Οι «Mob αρχιτέκτονες» Βασίλης Μπασκόζος και Δαρεία Τσαγκαράκη για το πρωτοποριακό κτήριο του 2008 στη Νέα Κηφισιά και 

• Ο Χάρρυ Μπουγαδέλλης, αρχιτέκτονας των γραφείων τράπεζας στο Γέρακα, διασκευή πρώην εργαστασίου.

8. Η εξέλιξη της πολυκατοικίας

περίληψη

Πολυκατοικία, σύμβολο του μοντερνισμού· η πρώτη, τριώροφη, των Πεσμαζόγλου/Τσίλλερ το 1893. Ο νόμος περί οριζόντιας ιδιοκτησίας 1929 ευνοεί την ανάπτυξή τους.
Το επεισόδιο διερευνά τον τύπο της πολυκατοικίας, από την πρώτη στιγμή της εμφάνισης της στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου αιώνα ως τα πολυτελή διαμερίσματα των μεγαλοαστών της δεκαετίας του 1930, τις μικροαστικές πολυκατοικίες του 1960, τις μεζονέτες των δυο τελευταίων δεκαετιών και τα loft του 2010. 

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε πολυκατοικίες που σηματοδότησαν την εξέλιξη του είδους για την εποχή που χτίστηκαν στην Ελλάδα, όπως κάποιες πολυκατοικίες του Βαλσαμάκη, του Δεκαβάλλα, του Μανέτα και του Μπίρη, καθώς και η περίφημη «Μπλε πολυκατοικία» του Παναγιωτάκου στα Εξάρχεια. 

Η Αργυρώ Μπούκη-Μπάμπαλου, αρχιτέκτονας και καθηγήτρια του ΕΜΠ μιλά για τις ιδιαίτερες πολυκατοικίες της δεκαετίας του 30. 

Η Μάρω Καρδαμιτση-Αδαμη, αρχιτέκτονας και καθηγήτρια ΕΜΠ, μιλά για τη Μπλε πολυκατοικία των Εξαρχείων μαζί με τον Χρήστο Πολλάκη, τον διαχειριστή της πολυκατοικίας.

Ο Ηλίας Ζέγγελης, καθηγητής στο Ινστιτούτο Μπερλάγκε της Ολλανδίας αναφέρεται στη σημασία του τύπου της πολυκατοικίας. 

Ο Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, ομ. καθηγητής ΕΜΠ, μιλά για την πολυκατοικία στην οδό Λουκιανού στο Λυκαβηττό και ο αρχιτέκτονας Γιώργος Μανέτας για την πολυκατοικία του στο Μαρούσι. 

Ο Τάσος Μπίρης, αρχιτέκτονας, ομ. καθηγητής ΕΜΠ μιλά για την πολυκατοικία του στο Πολύδροσο και οι «Mob αρχιτέκτονες» Δαρεία Τσαγκαράκη και Βασίλης Μπασκόζος για το συγκρότημα με μεζονέτες στο Πόρτο Ράφτη. Η αρχιτέκτονας Μάρθα Γιαννακοπούλου, ο πολιτικός μηχανικός Χρήστος Αχτύπης και ο διευθυντής κτηματομεσιτικού γραφείου Αλέξανδρος Καββούρης αναφέρονται στο κτίριο με τα loft πάνω στην Πειραιώς στο Γκάζι.
(άγνωστες λέξεις: έρκερ/bay window/σαχνισί)

9. Μεγαλοαστικά προάστια και εξοχικές κατοικίες

περίληψη

Γιατί όλα τα μεγαλοαστικά σπίτια έχουν πισίνες; Πως δημιουργήθηκαν τα ελληνικά προάστια; Πως ένα ελληνικό σπίτι δίπλα στη θάλασσα έχει σχεδιαστεί να μοιάζει με κατάστρωμα πλοίου; πως γίνεται να σχεδιαστεί μια εξ ίσου αξιόλογη κατοικία δίπλα στην αριστουργηματική κατοικία που σχεδίασε ο Κυριάκος Κρόκος στη Φιλοθέη; Πως μια έπαυλη στην Εκάλη είναι ταυτόχρονα μια πραγματική γκαλερί μοντέρνας τέχνης; 

Το επεισόδιο διερευνά την εξάπλωση των κατοικιών των αστών κατά την αναζήτηση μιας ζωής κοντά στη φύση, τον τρόπο δημιουργίας των προαστίων (περιλαμβανομένων των κηπουπόλεων, όπως το Παλαιό Ψυχικό και η Φιλοθέη) και τον σχεδιασμό διαφόρων πρότυπων μεγαλοαστικών κατοικιών έξω από τις πόλεις από τη δεκαετία του 1960 ως τις μέρες μας. 

Μιλούν στην εκπομπή: Ο αν. καθηγητής ΕΜΠ αρχιτέκτονας Ανδρέας Κούρκουλας και η αρχιτέκτονας Μαρία Κοκκίνου για το σπίτι που σχεδίασαν στη Φιλοθέη δίπλα στην οικία που είχε σχεδιάσει ο Κυριάκος Κρόκος, μια από τις κορυφαίες προαστιακές οικίες των τελευταίων δεκαετιών. Ο Μιχάλης Μανιδάκης, αρχιτέκτονας του διάσημου σπιτιού πάνω στη θάλασσα στα Δικαστικά Μαραθώνα, ο σχεδιασμός του οποίου παραπέμπει σε πλοίο. 

Ο Γιώργος και η Ελένη Μανέτα αρχιτέκτονες του σπιτιού με το ιδιαίτερο πανωσήκωμα στο Μαρούσι. Ο Δημήτρης και η Σουζάνα Αντωνακάκη, αρχιτέκτονες της ιδιαίτερης οικίας στους Θρακομακεδόνες που ταιριάζει απόλυτα με τις ανάγκες του ιδιοκτήτη και το χώρο. Ο ομ. καθηγητής ΕΜΠ αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας με την εξοχική κατοικία στο Απολλώνιο στο Πόρτο Ράφτη που παραπέμπει στο Πρυτανείο της Ολυμπίας. 

Ο ομ. Καθηγητής ΑΠΘ Δημήτρης Φατούρος για την οικία στο Μαρκόπουλο με την εξαιρετικά φροντισμένη διαμόρφωση του υπαίθριου χώρου και τον ξενώνα που στεγάζεται σε μετασκευασμένο βαγόνι τρένου. Ο Νίκος Κτενάς, αρχιτέκτονας της οικίας στου Παπάγου που πετυχαίνε να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα υπαίθριας διαβίωσης μέσα σε μια πυκνή αστική δόμηση. Οι «Mob αρχιτέκτονες» Βασίλης Μπασκόζος και Δαρεία Τσαγκαράκη για την πολυβραβευμένη εξοχική διπλοκατοικία στο Πόρτο Ράφτη. Η αρχιτέκτονας Έλενα Σταυροπούλου για τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική της οικίας στη Νέα Φιλοθέη. 

Ο αρχιτέκτονας Μπάμπης Ιωάννου, μέλος του γραφείου ISV, για την μοντέρνα έπαυλη στην Εκάλη, που είναι ταυτόχρονα και μια ολοκληρωμένη ιδιωτική γκαλερί. Η διακοσμήτρια Δανάη Σταματίου ιδιοκτήτρια κατοικίας με δυο πισίνες στο Παλαιό Ψυχικό. Και ο δασολόγος περιβαλλοντολόγος Νίκος Μπόκαλης σχετικά με τον «ελληνικό» τρόπο ανάπτυξης των προαστίων μετά από καταστροφικές πυρκαγιές δασών.

10. Αυθαίρετη και οργανωμένη Δόμηση

περίληψη

Γίνεται μια ολόκληρη πόλη όπως η Ανθούσα Αττικής, με σχολεία, δημόσια κτίρια και πλατείες, να είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου αυθαίρετη, ακόμη και σήμερα; Πώς είναι από μέσα και απ’ έξω τα κτήρια στο Ολυμπιακό Χωριό; Πως είχαν σχεδιαστεί τα προσφυγικά στη λεωφόρο Αλεξάνδρας και γιατί βιώνουν τη σημερινή εγκατάλειψη; Τι σημαίνει “μαζική αρχιτεκτονική” στην Ελλάδα του 21ου αιώνα; 

Το επεισόδιο διερευνά τις συνθήκες μέσα στις οποίες αναπτύχθηκε η αυθαίρετη δόμηση στην Ελλάδα, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζονταν σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η οργανωμένη δόμηση από τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας και άλλους κρατικούς φορείς. 

Προσπαθεί ακόμη να απαντήσει στο ερώτημα τι σημαίνει «μαζική» και «ανώνυμη» ελληνική αρχιτεκτονική. 

Μιλούν στο φακό της εκπομπής κάτοικοι αυθαίρετων οικισμών στην Νέα Αλικαρνασσό, την Κινέττα Αττικής, το Πέραμα Πειραιά και του συνοικισμού Παπανδρέου στα Τουρκοβούνια Αττικής. Μιλούν επίσης: 

• Ο Δημήτρης Φατούρος, αρχιτέκτονας, ομ. καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σχετικά με τη μαζική και λαϊκή αρχιτεκτονική. 

• Η Βίκα Γκιζέλη, αρχιτέκτονας- δρ. Κοινωνιολογίας, για τις προσφυγικές κατοικίες και τις κοινωνικές συνθήκες στην Ελλάδα του 20ου αιώνα που ευνόησαν τη αυθαίρετη και οργανωμένη δόμηση. 

• Ο Δημήτρης Ευταξιόπουλος, αρχιτέκτονας και κάτοικος των προσφυγικών κατοικιών της λεωφόρου Αλεξάνδρας. 

• Ο Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, αρχιτέκτονας, ομ. Καθηγητής ΕΜΠ για την οργανωμένη δόμηση στη Σαντορίνη μετά τους σεισμούς του 1956. 

• Ο Τάκης Γαβρίλης, αρχιτέκτονας, σχετικά με τον τρόπο που το γραφείο του συνέβαλε στη δημιουργία του Ολυμπιακού χωριού. Για το ίδιο θέμα μιλάνε οι κάτοικοι του Ολυμπιακού χωριού, Σωτήρης Αγγελόπουλος, αρχιτέκτονας, Βασίλης Παραδέλλης, αντιπρόεδρος Συλλόγου Κατοίκων Ολυμπιακού Χωριού και Παναγιώτης Καλαμπάκας, μηχανικός και ταμίας Συλλόγου Κατοίκων Ολυμπιακού Χωριού. 

• Ο Δημήτρης Βίγλας, πρώην αντιπρόεδρος της κοινότητας Ανθούσας, μιας πόλης που παραμένει σχεδόν όλη αυθαίρετη το 2011. 

11. Χώροι αθλητισμού, αναψυχής και τουρισμού

περίληψη

Γιατί το γήπεδο Καραϊσκάκη, έτσι όπως είναι σχεδιασμένο, προκαλεί ευφορία στους φιλάθλους του Ολυμπιακού και φόβο στην αντίπαλη ομάδα; Τι διαφέρει από το στάδιο του Καλατράβα, που φυσικά, σχεδιάστηκε με άλλο σκοπό; Πώς είναι οργανωμένος ο χώρος στα μεγάλα πάρκα αναψυχής της πρωτεύουσας; Ποιο είναι το μοντέλο των τεράστιων  ξενοδοχείων της Κρήτης και ποιες ανάγκες καλύπτουν boutique hotels στο κέντρο της πόλης; 

Το επεισόδιο διερευνά τις συνθήκες μέσα στις οποίες οργανώθηκαν οι χώροι αθλητικών εγκαταστάσεων (από τις περίφημες σουίτες του σταδίου Καραϊσκάκη ως τα αθλητικά κέντρα του Αγίου Κοσμά και το νέο γήπεδο της Λάρισας) και τα πάρκα αναψυχής. Περιγράφεται επίσης η εξέλιξη στο σχεδιασμό των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων, από τα ξενοδοχεία «Ξενία» που σχεδίαζε ο Άρης Κωνσταντινίδης ως τις σημερινές εγκαταστάσεις υπερπολυτελείας στην Ελούντα και τα boutique hotels του κέντρου της Αθήνας. 

Στο επεισόδιο μιλούν: 

- Ο Στέλιος Αγιοστρατίτης, αρχιτέκτονας του σημερινού γηπέδου Καραϊσκάκη που χτίστηκε για να καλύπτει σημερινές ανάγκες φιλάθλων και VIP σε περίοδο ενός έτους, προκειμένου να ενταχθεί στα Ολυμπιακά έργα. 

- Η Λιάνα Ποτηροπούλου και ο Δημήτρης Ποτηρόπουλος, αρχιτέκτονες του πιο πρόσφατου εντυπωσιακού ελληνικού γηπέδου ποδοσφαίρου στη Λάρισα, AEL FC Arena.

- Ο Νεκτάριος Λυκοπάντης διευθυντής του σημερινού «Ξενία» στην Πορταριά και ο Μανωλης Ρασουλης, διευθυντής του Elounda Beach. 

- Ο Βασίλης Κολώνας, αρχιτέκτονας, καθηγητής στο τμήμα αρχιτεκτόνων μηχανικών του πανεπιστημίου Θεσσαλίας μιλά για τη σημασία και τη μορφολογία των ξενοδοχείων «Ξενία» στη δεκαετία του 1960. 

- Ο Δημήτρης και η Σουζάνα Αντωνακάκη, αρχιτέκτονες, μιλούν για το ξενοδοχείο «Λύττος» στην Κρήτη. 

- Ο αρχιτέκτονας Βαγγέλης Στυλιανίδης, αναφέρεται στις ξενοδοχειακές μονάδες που έχει σχεδιάσει στην Ελούντα και στο Ηράκλειο. 

- Ο αρχιτέκτονας Μέμος Φιλιππίδης μιλά για το ξενοδοχείο που σχεδίασε μαζί με τη Μαρίτα Νικoλούτσου στη Σαντορίνη. 

- Ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Βαΐτσος, μιλά για το boutique hotel που έχει σχεδιάσει στην οδό Χάριτος στο Κολωνάκι. 

- Ο αρχιτέκτονας Γιώργος Αλεξανδράκης μιλά για το ξενοδοχειακό του συγκρότημα στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης. 

- Ο Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, αρχιτέκτονας - ομ. Καθηγητής ΕΜΠ αναφέρεται στις προτάσεις του σχετικά με την αξιοποίηση του Φαληρικού Δέλτα στη δεκαετία του 1960. 

- Ο αρχιτέκτονας Οδυσσέας Σγουρός μιλά για την ανάπτυξη των ξενοδοχειακών μονάδων στην Κρήτη. 

- Η Βάγια Κλίγγου, εμπορική διευθύντρια του Allou Fun Park, αναφέρεται στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του Πάρκου Ψυχαγωγίας.

12. Αρχιτεκτονικοί οραματισμοί για την ιδανική πόλη
 και κοινωνία

περίληψη

Θα μπορούσε ο Λυκαβηττός να γίνει κατά τον Τσίλλερ ''αερικόν θεραπευτήριον" με ξενοδοχείο και πάρκο με καταρράκτες και γεφυρούλες; Θα μπορούσε η Αθήνα να ήταν μια πόλη γεμάτη ουρανοξύστες; Ποιες ήταν οι πιο σημαντικές αρχιτεκτονικές ουτοπίες των δυο τελευταίων αιώνων στην Ελλάδα; Ποιό είναι το αθηναϊκό γυμνάσιο που σχεδιάστηκε προβλέποντας την τεχνολογική δικτύωση των σχολείων ήδη από το 1969; Γιατί το παλιό εργοστάσιο του Φιξ είναι τόσο σημαντικό; 

Το επεισόδιο διερευνά τις πιο γνωστές περιπτώσεις, στις οποίες η νεοελληνική αρχιτεκτονική είχε την ευκαιρία να παίξει έναν σπουδαίο ρόλο, με μια γενναία επέμβαση μέσα στην πόλη ή με ένα κτήριο που ερέθιζε τη φαντασία και προφήτευε το μέλλον: από τα σχέδια του Ερνέστου Τσίλερ το 1885 για πάρκο πάνω στο Λυκαβηττό ως την ουτοπία του Τάκη Ζενέτου για το σχολείο που επικοινωνεί με τη γειτονιά του μέσω τεχνολογίας. 

Ο αρχιτέκτονας, αν. καθηγητής του ΕΜΠ Παναγιώτης Τουρνικιώτης μιλά για τις κοινωνικές ουτοπίες των δημόσιων κτιρίων του Μοντέρνου κινήματος, και ιδιαίτερα για νοσοκομεία όπως το «Σωτηρία», που διαθέτει κτιριακές εγκαταστάσεις σχεδιασμένες από τον Γεωργακόπουλο, τον Κιτσίκη και τον Δεσποτόπουλο, και δημοτικά σχολεία, όπως αυτό του Πικιώνη στον Λυκαβηττό. 

Ο αρχιτέκτονας, αν. καθηγητής του ΕΜΠ Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, μιλά για την αρχιτεκτονική ουτοπία του Τάκη Ζενέτου, όπως αυτή εφαρμόστηκε στο κτίριο Φιξ και σε ένα γυμνάσιο στον Άγιο Δημήτριο. 

Οι αρχιτέκτονες Δημήτρης και η Σουζάνα Αντωνακάκη, μιλούν για τον εργατικό οικισμό στο Δίστομο Βοιωτίας, μια κοινωνική ουτοπία που σχεδίασαν το 1969. 

Ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Τομπάζης μιλά για τον πύργο κατοικιών «Δίφρος», σχεδιασμένο με βάση τη θεωρία του «μεταβολισμού», και τη βιοκλιματική κατοικία «Ήλιος 1» στην Τράπεζα Αιγιαλείας. 

Ο Στέφανος Καλλιγάς, αρχιτέκτονας, γιος και συνεργάτης του Αλέξανδρου Καλλιγά, μιλά για το τρόπο που ανακαίνισαν με πρωτοποριακό και ριζικό τρόπο το συγκρότημα του Αρσακείου και το γειτονικό συγκρότημα της Ιονικής και Λαϊκής τράπεζας - νυν Alpha bank - στο κέντρο της Αθήνας. 

Ο αρχιτέκτονας Γιάννης Βικέλας, μιλά για τον Πύργο Αθηνών, και άλλους ελληνικούς ουρανοξύστες, μεταξύ των οποίων και ένας ανολοκλήρωτος στο κέντρο του Πειραιά. 

Ο ομ. καθηγητής ΑΠΘ Δημήτρης Φατούρος μιλά για το σχεδιασμό τού πάρκου στο κέντρο της Δράμας, μια ουτοπία για την ιδανική επαρχιακή πόλη. 

Οι αρχιτέκτονες Σοφία Παρασκευοπούλου και Αλέξανδρος Τομπάζης, μιλούν για την αναμόρφωση του Πεδίου του Άρεως, μια ουτοπία για διαβίωση υψηλής ποιότητας στο κέντρο της Αθήνας. 

13. Αρχιτεκτονική κληρονομιά και μελλοντικές τάσεις

περίληψη

Πώς είναι από μέσα το ανακαινισμένο νεοκλασικό ιστορικό κτήριο του Μετσόβειου Πολυτεχνείου, έργο του 19ου αιώνα, όπου κάνουν σήμερα μαθήματα οι μελλοντικοί αρχιτέκτονες; πώς συνδυάζεται η παράδοση του Βαλσαμάκη με μια σημερινή πολυκατοικία στο Παγκράτι; το τεχνολογικό όραμα του Τάκη Ζενέτου με το νέο Μουσείο της Ακρόπολης (25'); οι θεωρίες του Άρη Κωνσταντινίδη με ένα σημερινό σπίτι διακοπών στην Κρήτη; Πού βαδίζει τελικά η ελληνική αρχιτεκτονική; 

Το επεισόδιο είναι γυρισμένο μέσα στους χώρους του Μετσόβειου Πολυτεχνείου. Διερευνά την κληρονομιά του παρελθόντος της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής, ιδίως του 20ου αιώνα, και τις νέες τάσεις που διαμορφώνονται από τους νέους αρχιτέκτονες, βασισμένες σε αυτή την κληρονομιά. Πως συνδέονται οι προτάσεις του 2010 με τους δρόμους που έχουν ανοίξει ο Πικιώνης, ο Ζενέτος, ο Κωσταντινίδης, ο Βαλσαμάκης, ο Τομπάζης και ο Αντωνακάκης; 

Σε αυτό το επεισόδιο μιλούν στο φακό: Ο Ανδρέας Κούρκουλας, αρχιτέκτονας, αν. καθηγητής ΕΜΠ και η Μαρία Κοκκίνου, αρχιτέκτονας, για το κτήριο γραφείων του 2010 πάνω στην οδό Πειραιώς, που καταφέρνει να απομονώσει ηχητικά και ουσιαστικά τα γραφεία από τη λεωφόρο. 

O Δημήτρης και η Σουζάνα Αντωνακάκη, αρχιτέκτονες, σχετικά με τις απόψεις τους για την αρχιτεκτονική σύνθεση. 

Ο Αλέξανδρος Τομπάζης, αρχιτέκτονας σχετικά με τη σχέση αρχιτεκτονικής και τεχνολογίας. 

Ο Αριστομένης Βαρουδάκης, αρχιτέκτονας, αν. καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, σχετικά με τα έργα του στην Κρήτη, που αποζητούν την αρμονική ανταπόκριση με τις ιδιαιτερότητες του τόπου. 

Ο συνεργάτης της εκπομπής αρχιτέκτονας Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος και ο αρχιτέκτονας Κώστας Μαύρος για τη μονοκατοικία που σχεδίασαν στην Κάτω Κηφισιά, η οποία δίνει έμφαση σε δεκάδες κατασκευαστικές λεπτομέρειες και στην πλήρη επικοινωνία του εσωτερικού με το χώρο του κήπου μέσω μιας στατικής ιδιομορφίας. 

Ο Αθανάσιος Αθανασόπουλος, αρχιτέκτονας, για τη σύγχρονη προαστιακή κατοικία πολυτελείας που σχεδίασε στη Εκάλη. 

Ο Ηλίας Κωνσταντόπουλος, αρχιτέκτονας, αν. καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών κι επιμελήτης της πρόσφατης 6ης Μπιενάλε Νέων Αρχιτεκτόνων. 

Ο Παναγιώτης Δραγώνας, αρχιτέκτονας και αν. καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και η Βαρβάρα Χριστοπούλου, αρχιτέκτονας, για τη δεκαώροφη πολυκατοικία τους στο Παγκράτι. 

Ο Μέμος Φιλιππίδης, αρχιτέκτονας, για την πολυκατοικία στη Νέα Σμύρνη που συνδυάζει μονώροφα, διώροφα και τριώροφα διαμερίσματα στο ίδιο κτήριο. 

Ο Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, αρχιτέκτονας, αν. καθηγητής ΕΜΠ, σχετικά με το λεγόμενο «ψηφιακό τοπικισμό» στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. 

Ο Αριστείδης Αντονάς, αρχιτέκτονας, αν. καθηγητής Παν. Θεσσαλίας, σχετικά με πειραματικές μορφές του αρχιτεκτονικού προγράμματος και την εξοχική του κατοικία στην Εύβοια. 

Ο Δημήτρης Ησαΐας, αρχιτέκτονας και αν. καθηγητής ΕΜΠ και ο Τάσης Παπαϊωάννου, αρχιτέκτονας και καθηγητής ΕΜΠ, για τη σχέση των έργων τους με το μοντερνισμό και το, ενίοτε, εξπρεσιονιστικό ύφος τους. 

Ο Οδυσσέας Σγουρός, αρχιτέκτονας, σχετικά με το σπίτι διακοπών στον Άγιο Νικόλαο και τη μίξη μοντερνισμού και παράδοσης. 

(κόστος επεισοδίου 18.718 €)

Σχετικές βιβλιοπροτάσεις: 

"Μια ιστοριογραφική σύνθεση για την αρχιτεκτονική στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα"

 για τη συμφιλίωση αρχιτεκτόνων με την ελληνική κοινωνία.