Τετάρτη 31 Οκτωβρίου 2012

Ιστορίες από μακεδονικά επιτύμβια

...408 προ μέχρι 378 μ.Χ...

...στις φήμες που διέδωσαν συντηρητικοί κύκλοι των Αθηνών,
για το κακό τέλος του "άθεου" Ευριπίδη
που μέχρι και κεραυνός, λέει, χτύπησε τον τάφο του,
 ο Μακεδόνας Αδαίος (EA 7. 51) απαντά:

Οὔ σε κυνῶν γένος εἷλ᾽, Εὐριπίδη, οὐδὲ γυναικὸς
οἶστρος, τὸν σκοτίης Κύπριδος ἀλλότριον,
ἀλλ᾽ Ἀίδης καὶ γῆρας: ὑπαὶ Μακέτῃ δ᾽ Ἀρεθούσῃ
κεῖσαι, ἑταιρείῃ τίμιος Ἀρχέλεω.
σὸν δ᾽ οὐ τοῦτον ἐγὼ τίθεμαι τάφον, ἀλλὰ τὰ Βάκχου
βήματα καὶ σκηνὰς ἐμβάδι ἐρειδομένας.

Δεν σε έφαγε μολοσσών σκυλιών η ράτσα, Ευριπίδη,
ούτε γυναίκας μανία, σε τον εχθρό της σκοτεινής Αφροδίτης,
μα τα γεράματα και ο Άδης: κάτω απ' την μακεδόνισσα γη της Αρέθουσας
κείτεσαι, έχοντας τιμηθεί ως εταίρος του Αρχέλαου.
Αυτό όμως δεν θεωρώ μνημείο σου εγώ, μα του Διονύσου τους βωμούς
και τις κοθορνοστήρικτες σκηνές του θεάτρου.


Bίος Ευριπίδου  (italiano) (français) (english) από τον Σάτυρο τον περιπατητικό: ἐτελεύτησε δὲ τὸν τρόπον τοῦτον. Ἐν τῇ Μακεδονίᾳ κώμη ἐστὶ καλουμένη Θρᾳκῶν διὰ τό ποτε κατῳκηκέναι ἐνταῦθα Θρᾷκας. Ἐν ταύτῃ ποτὲ τοῦ Ἀρχελάου Μολοττικὴ κύων ἦλθεν ἀποπλανηθεῖσα. Ταύτην Θρᾷκες, ὡς ἔθος, θύσαντες ἔφαγον. Καὶ δὴ ὁ ᾿Αρχέλαος ἐζημίωσεν αὐτοὺς ταλάντῳ. Ἐπεὶ οὖν οὐκ εἶχον, Εὐριπίδου ἐδεήθησαν ἀπολύσεως τυχεῖν δεηθέντος τοῦ βασιλέως. Χρόνῳ δὲ ὕστερον Εὐριπίδης ἐν ἄλσει τινὶ πρὸ τῆς πόλεως ἠρέμει, Ἀρχελάου δὲ ἐπὶ κυνηγέσιον ἐξελθόντος, τῶν σκυλάκων ἀπολυθέντων ὑπὸ τῶν κυνηγῶν καὶ περιτυχόντων Εὐριπίδῃ, διεσπαράχθη καταβρωθεὶς ὁ ποιητής. Ἦσαν δὲ ἔκγονοι οἱ σκύλακες τῆς ὑπὸ Θρᾳκῶν ἀναιρεθείσης κυνός, ὅθεν καὶ παροιμία ἐστὶ παρὰ τοῖς Μακεδόσι ῟κυνὸς δίκη῏. (τιμωρία, εκδίκηση σκύλου) 

και δίπλα στις μακεδονικές Βάκχες, ως πηγή έμπνευσης, οι Θεσμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη.

...λέγουσι δὲ καὶ ὅτι αἱ γυναῖκες διὰ τοὺς ψόγους, οὓς ἐποίει εἰς αὐτὰς διὰ τῶν ποιημάτων, τοῖς Θεσμοφορίοις ἐπέστησαν αὐτῷ βουλόμεναι ἀνελεῖν. Ἐφείσαντο δὲ αὐτοῦ πρῶτον μὲν διὰ τὰς Μούσας, ἔπειτα δὲ βεβαιωσαμένου μηκέτι αὐτὰς κακῶς ἐρεῖν....

...σκοτίης Κύπριδος ἀλλότριος, εχθρός της σκοτεινής Αφροδίτης, του κρυφού, μυστικού, άπιστου έρωτα, καθώς χώρισε δυο φορές, τη Μελιτώ και την Χοιρίλη, λόγω μοιχείας. 

Μετά από όσα πέρασε στην Αθήνα, καλά έκανε ο Αρχέλαος να τους αρνηθεί τα κόκκαλα του ποιητή.

Το λογοτεχνικό σχήμα "μνημείο και τάφος μου είναι τα έργα μου, κτήματα ες αεί" φαίνεται να πρωτοειπώθηκε εδώ και το κρατάμε για πιθανό νεότερο συσχετισμό.


~~~

....στη διαμάχη περί της Αλεξάνδρου πατρότητας ο Αδαίος ως Μακεδόνας 
παίρνει θέση (EA 7.238) ...

Ἠμαθίην ὃς πρῶτος ἐς Ἄρεα βῆσα Φίλιππος,
Αἰγαίην κεῖμαι βῶλον ἐφεσσάμενος,
ῥέξας οἷα οὔπω βασιλεὺς τὸ πρὶν· εἰ δέ τις αὐχεῖ
μεῖζον ἐμεῦ, καὶ τοῦθ᾽ αἵματος ἡμετέρου.

Τη Μακεδονία που πρώτος στον πόλεμο πήγα,
ο Φίλιππος κείμαι στη γη των Αιγών,
αφού έκαμα τέτοια που κανείς βασιλιάς δεν έκαμε πριν·
και αν κάποιος καυχιέται περισσότερό μου,
και τούτο οφείλεται στο αίμα το δικό μου.

Αν τα έλεγε, όμως, μπροστά στον Αλέξανδρο,
του Κλείτου το τέλος θα είχε:

...καὶ τῷ Μακεδόνων αἵματι καὶ τοῖς τραύμασι τούτοις ἐγένου τηλικοῦτος, 
ὥστ’ Ἄμμωνι σαυτὸν εἰσποιεῖν, ἀπειπάμενος Φίλιππον...

...και με των Μακεδόνων το αίμα και τα τραύματα έγινες τόσο τρανός, 
ώστε τον Άμμωνα  κάνεις πατέρα σου, αφού απαρνήθηκες τον Φίλιππο...

~~~

έγραψε και ένα δίστιχο για τον γιο (EA 7.240)

Τύμβον Ἀλεξάνδροιο Μακηδόνος ἤν τις ἀείδῃ,
ἠπείρους κείνου σῆμα λέγ᾽ ἀμφοτέρας.

Το μνήμα του Αλεξάνδρου του Μακεδόνα αν ψάλει κανείς,
ας λέει τάφο πως έχει μαζί και τις δύο ηπείρους. 

...Ευρώπη και Ασία, κατά την ηροδότεια τομή του κόσμου...
...το "ἤν τις ἀείδῃ" πιθανή νύξη για ερίζοντες περί του τόπου ταφής αοιδούς...
...και εδώ μνήμα, τάφος τα έργα του, οι κατακτήσεις του...

~~~

Παρμενίων (EA 7.239)

Φθίσθαι Ἀλέξανδρον ψευδὴς φάτις, εἴπερ ἀληθὴς
Φοῖβος· ἀνικήτων ἅπτεται οὐδ᾽ Ἀίδης.

Πως πέθανε ο Αλέξανδρος ψεύτικη η φήμη, αν βέβαια
έλεγε αλήθεια ο Απόλλων. Ανίκητους Χάρος δεν ακουμπά.

...ὡς δὲ Πυθίας ἀρνουμένης καὶ προϊσχομένης τὸν νόμον αὐτὸς ἀναβὰς βίᾳ πρὸς τὸν ναὸν εἷλκεν αὐτήν, ἡ δ’ ὥσπερ ἐξηττημένη τῆς σπουδῆς εἶπεν· "ἀνίκητος εἶ ὦ παῖ," τοῦτ’ ἀκούσας ὁ Ἀλέξανδρος οὐκέτ’ ἔφη χρῄζειν ἑτέρου μαντεύματος, ἀλλ’ ἔχειν ὃν ἐβούλετο παρ’ αὐτῆς χρησμόν...(translation)


Αυτά όλα κι όλα τα δίστιχα· πέρα από κάποια δευτερεύοντα επιδεικτικά επιγράμματα, τίποτε άλλο ποιητικό σε αρχαία ελληνικά, ούτε τραγωδία, ούτε έπος, ούτε επίγραμμα της προκοπής για τον Αλέξανδρο που είχε βαθύ καημό για ομηρική υστεροφημία:

   Ο Αλέξανδρος όταν έφθασε στον ποταμό Σκάμανδρο, όπου είχε κάνει μπάνιο ο Αχιλλέας, κάνει μπάνιο κι αυτός. Όταν είδε ότι το Επταβόειο (η ασπίδα του Αίαντα που ήταν κατασκευασμένη από εφτά δέρματα βοδιού) δεν είναι ούτε τόσο μεγάλο ούτε τόσο θαυμαστό όσο το περιγράφει ο Όμηρος, αναφώνησε: «Μακάριοι εσείς, που αξιωθήκατε έναν ποιητή σαν τον Όμηρο που γίνατε μεγάλοι στα ποιήματά του, ενώ στην πραγματικότητα είστε πολύ κατώτεροι από εκείνα που γράφτηκαν». Κι όταν ήρθε και τον βρήκε ένας ποιητής (Χοιρίλος από την Ιασό της Καρίας) και του είπε: «Βασιλιά Αλέξανδρε, εμείς θα γράψουμε καλύτερα για σένα», ο Αλέξανδρος τότε είπε: «Θα προτιμούσα τον Όμηρο να με περιγράψει ως Θερσίτη, παρά εσύ Αγαμέμνονα». (Ψευδοκαλλισθένη, «Αλεξάνδρου Βίος», 1. 42. μετάφραση Ευγενία Κούκουρα)
~~~

Αδδαίος (EA 7. 694)


Ἤν παρίῃς ἥρωα, Φιλοπρήγμων δὲ καλεῖται,
πρόσθε Ποτιδαίης κείμενον ἐν τριόδῳ,
εἰπεῖν οἷον ἐπ᾽ ἔργον ἄγεις πόδας: εὐθὺς ἐκεῖνος
εὑρήσει σὺν σοὶ πρήξιος εὐκολίην.

Αν περάσεις από το βωμό του ήρωα, Φιλοπράγμων λέγεται,
στην Κασσανδρεία, πρώην Ποτίδαια, βρίσκεται σε τρίστρατο,
να του πεις για ποιόν πήγες σκοπό, και ευθύς εκείνος
θα σου βρει εύκολο τρόπο πραγματοποίησής του

Φιλοπράγμων, φίλος της πράξης, ήρωας μάλλον φανταστικός·
ειρωνικό για όσους δίχως πράξεις ζητάνε βοήθεια από ήρωες και αγίους·
συν σοι = συν Αθηνά και χείρα κίνει.

~~~

Ἁδέα Κασσάνδρου
Ἑρμῇ
Χθονίῳ
  Γνῶθι τὸν Ἁδείας ὑπ’ ἐμοὶ τάφον ἣν ἔτ’ ἄωρον
παρθένον ἐγ νούσου δεινὸς ἔμαρψε Ἀΐδης
  ματρὶ δὲ κῆδος ἀεὶ μέγα Κυννάνᾳ ἅ μιν ἔτικτε
  καὶ μέγα Κασσάνδρῳ πατρὶ λιποῦσα ἔθανεν.

Αδέα του Κασσάνδρου
στον Ερμή τον Χθόνιο
Μάθε της Αδέας κάτω μου τον τάφο που ακόμη άγουρη
παρθένα από νόσο πήρε ο μαύρος Άδης.
Στη μητέρα πένθος για πάντα μεγάλο την Κυννάνα που την γέννησε,
μεγάλο και στον πατέρα Κάσσανδρο άφησε πίσω πεθαίνοντας.

(εικόνα και πληροφορίες) (images and commentary - Olga Palagia)
Ίσως συγγενής της Ευριδίκης-Αδέας, κόρης της Κυνάνης και του Αμύντα Δ',
εγγονής του Φιλίππου, που δολοφονήθηκε από την Ολυμπιάδα.

 ἁδέα, γλυκιά (αττ. ἡδεῖα/ἡδύς)
ἀδαῖος, άφθονος, πλουσιοπάροχος (ἄδην/ἄδδηναδηφάγος)

~~~

Μνῆμα Νεοπτολέμοιο παραθρῴσκων, ξένε, στῆθι,
υἱὸν γῆς κόλποις κρύψεν ἀπειρεσίης.

Νεοπτόλεμου μνήμα παρατρέχοντας, ξένε, στάσου
να δεις τον τάφο της ένδοξης Ολυμπιάδας·
λιώνοντας στα δάκρυα ο Έλενος από το γένος του σφοδρού Αιακίδη,
τον γιο έκρυψε στους κόλπους της απέραντης γης.

Πύδνα, 2ος/1ος π.Χ. (SEG 12:340)

Αἰακίδης γένος εἰμί· Νεοπτόλεμος δὲ πατήρ μου·
οὔνομα δ’ Ἀλκίμαχος· τῶν ἀπ’ Ὀλυνπιάδος.
νηπίαχον δέ με μοῖρα καὶ ἀνδράσιν εἷσα φρονοῦντα
τὸν τριέτη τύνβῳ τῷδ’ ὑπέθηκε νέκυν.

Αιακίδης είμαι στη γενιά· Νεοπτόλεμος ο πατέρας μου·
το όνομά μου Αλκίμαχος· από της Ολυμπιάδας τη μεριά.
ως νήπιο νοήμον μεταξύ των ανδρών θέση δίνοντάς μου η μοίρα
τρίχρονο στον τάφο έβαλέ με νεκρό.

 επιτύμβιες επιγραφές Αιακιδών στην Πύδνα, Μακρύγιαλο Πιερίας,
όπου πιθανολογείται ότι βρίσκεται ο τάφος της ηπειρώτισσας Ολυμπιάδας,
που άφησε άταφη ο Κάσσανδρος και έθαψαν οι Πυδναίοι.
(Tomb of Olympias - Charles Edson)

~~~


Κυλλήνην ὄρος Ἀρκάδων ἀκούεις·
Αὕτη σῆμ’ ἐπίκειτ’ Ἀπολλοδώρῳ.
Πίσηθέν μιν ἰόντα νυκτός ὥρῃ
ἔκτεινεν Διόθεν πεσὼν κεραυνὸς
τηλοῦ δ’ Αἰ(γ)ανέης τε καὶ Βεροίης
νικηθεὶς Διὸς ὁ δρομεὺς καθεύδει.

Την Κυλλήνη, το βουνό των Αρκάδων, ακουστά έχεις·
Αυτή σαν τάφος σκεπάζει τον Απολλόδωρο.
Ενώ απ' την Πίσα αυτός επέστρεφε νύκτα,
τον σκότωσε κεραυνός απ' τον Δία ριγμένος.
Μακριά απ' την Αιανή και την Βέροια,
απ' τον Δία ηττημένος ο δρομέας κοιμάται.
(Εδώ και έντεκα χρόνια κάθε Ιούλιο διεξάγεται στην Αιανή Κοζάνης

~~~
Βέροια, 2ος μ.Χ. (EKM 1. Beroia 394)

Μουσάων θεράπαινα λυροκτύπος 
ὧδε τέθαπται,  Ἀντιγόνα χρηστή, παῖς
ἔτι φαινομένη,  ἄνδρα Μύρισμον ἀφῖσα, 
γόοις ὃς πάντοτε κοσμεῖ  ταύτην
καὶ τύμβοις δῶκε μαραινομένην.

Των Μουσών υπηρέτρια που τη λύρα κτυπούσε
εδώ έχει ταφεί, η Αντιγόνα η καλή, από παιδί
φαινόταν, άφησε άνδρα τον Μύρισμο,
που με θρήνους πάντα την στολίζει
στους τάφους που την έδωσε να μαραίνεται


Έδεσσα, 2ος/3ος μ.Χ. (SEG 25:711)

Χοῖρος ὁ πᾶσι φίλος, 
τετράπους νέος, 
ἐνθάδε κεῖμαι 
Δαλματίης δάπεδον προλιπὼν
δῶρον προσενεχθείς
καὶ Δυρράχιν δὲ ἐπάτησα 
Ἀπολλωνίαν τε ποθήσας 
καὶ πᾶσαν γαίην διέβην 
ποσὶ μοῦνος ἄλιπτος
νῦν δὲ τροχοῖο βίῃ
τὸ φάος προλέλοιπα
Ἠμαθίην δὲ ποθῶν
κατιδεῖν φαλλοῖο δὲ ἅρμα
ἐνθάδε νῦν κεῖμαι
τῷ θανάτῳ μηκέτ’ ὀφειλόμενος.

Ένα γουρούνι φίλος στον καθένα,
τετράποδο άβγαλτο,
κείτομαι εδώ.
Δαλματίας το έδαφος άφησα,
ως δώρο προσφέρθηκα,
Δυρράχιο πάτησα,
Απολλωνία πεθύμησα,
και όλη τη διαδρομή πέρασα
με τα πόδια μονάχο και πίσω δεν ξώμεινα.
Και τώρα από τροχού αμάξης την βία
της ζωής το φως μου έχασα.
Τη Μακεδονία ποθούσα να δω
και του φαλλού καρναβάλικο άρμα.
Εδώ τώρα κείτομαι,
και στο θάνατο πια δεν χρωστώ τίποτα.

wiki/Pig stele of Edessa
(Εικόνα με δύο γουρούνια, το ένα κάτω απ' τον τροχό)
Μάλλον το ίδιο σε δύο στιγμιότυπα. Από τη Δαλματία στη Θεσσαλονίκη με τα πόδια το γουρούνι με λουρί θα τό 'σερναν. Έξω από την Έδεσσα λύθηκε και τράκαρε με άμαξα, και έτσι φαγώθηκε στις φαλλικές γιορτές απολαμβάνοντας όμως αιώνια δόξα που άλλο αρχαίο γουρούνι δεν κατάφερε. Δευτερεύουσα εκδοχή να πρόκειται για απελεύθερο δούλο ονόματι Χοίρο. (ανανέωση με  σχόλιο του Π2)


~~~

Φιλιππούπολη, Θράκη, 2ος/3ος μ.Χ. (IG X,2 1 1035)

Βίκτωρ σκευᾶς ἐνθάδε κεῖμαι, πατρὶς
δέ μου Θεσσαλονείκη∙ ἔκτεινέ με δαίμων, 
οὐχ ὁ ἐπίορκος Πίννας∙ μηκέτι
καυχάσθω∙ ἔσχον ἐγὼ σύνοπλα  
Πολυνείκην, ὃς κτείνας Πίνναν
ἐξεδίκησεν ἐμέ. Κλαύδιος Θαλλὸς
προέστη τοῦ μνημείου ἐξ ὧν κατέλιπεν.

Βίκτωρ ο ζερβός κείτομαι εδώ,
Θεσσαλονίκη όμως πατρίδα μου· θεός
με σκότωσε, και όχι ο επίορκος Πίννας·
ας μην καυχάται πλέον· βρήκα εγώ σύμμαχο
τον Πολυνείκη, που σκοτώνοντάς τον
πήρε για μένα εκδίκηση. Κλαύδιος ο Θαλλός
το μνημείο ανέλαβε με βάση τη διαθήκη.

Μονομάχος σκοτωμένος από επίορκο συναθλητή
που δεν τήρησε το φερπλέι.

~~~

Φίλιπποι, τέλη 4ου μ.Χ. SEG 45:795

Φλάβιος Γοργόνιος ὁ Κρατεροῦ
καὶ (ΟΤ) Γλυκερὶς ἡ Ἀνδρονείκου τοῦ (ΛΜ) λαμπροτάτου,
ἐκ πατρίδος Πόντου οἰκήσαντες
ἐν Φιλίπποις, ἑαυτοῖς καὶ τοῖς τέκνοις
κατεσκεύασαν τὸ ἡρῷον, παρανγέλοντες
μηδὲν ἐπεισφέρειν σκήνωμα
ἀλλότριον τοῦ γένους. εἰ δέ τις τολμήσιεν,
δώσει προστείμου τῇ μὲν
ἁγιωτάτῃ ἐκκλησίᾳ χρυσοῦ
λείτρας δύο, τῷ δὲ ἱερωτάτῳ
ταμείῳ χρυσοῦ λείτρας πέντε.

Ἀνδρονείκοιο παὶν Γλυκερὶν παράκοιτιν ὀλέσσας
τοῖσδ’ ἐνὶ γῆς κόλποις κάτθετο Γοργόνιος
ἐκ καμάτων ἰδίων σῆμα τόδ’ ἐξανύσας.

Φλάβιος ο Γοργόνιος του Κρατερού
και Γλυκερίδα του Ανδρόνικου του λαμπρότατου,
από την πατρίδα του Πόντου
μετοίκησαν στους Φίλιππους,
για αυτούς και τα τέκνα
κατασκεύασαν ηρώο, παραγγέλοντας
να μην βάλουν ξένο νεκρό στον τάφο τους.
Και αν κανείς τολμήσει,
θα πληρώσει πρόστιμο στην ιερή εκκλησία
δύο λίμπρες χρυσού, και στο ιερό ταμείο πέντε.

Του Ανδρόνικου παιδί την Γλυκερίδα σύζυγο έχασε,
και στους κόλπους της γης έβαλε ο Γοργόνιος
με δικούς του κόπους τον τάφο εδώ τελείωσε.


1 λίμπρα = 0,453 κιλά. Το μοναδικό στοιχείο ότι πρόκειται για χριστιανούς είναι η "αγιωτάτη εκκλησία"· κατά τα άλλα θα μπορούσε να ανήκε και σε εθνικούς.  Ο πρώτος χριστιανικός ναός οκταγωνικού τύπου χτίστηκε στους Φίλιππους μεταξύ 312-343 μ.Χ. αφιερωμένος στον Απόστολο Παύλο. Μπορεί και να μην ήρθαν οικειοθελώς τούτοι οι Πόντιοι στη Μακεδονία, αλλά με κρατικό σχέδιο εκτάκτου ανάγκης για να ενισχύσουν τα δοκιμαζόμενα από τους Γότθους Βαλκάνια

Τρίτη 23 Οκτωβρίου 2012

...σκόρπια φύλλα φθινοπώρου...


Διασκευή του ποιήματος Σκόρπια Φύλλα του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη

Σκόρπια φύλλα φθινοπώρου,
και οι σπορείς περιμένουν βροχή
που ο άνεμος θα στείλει ανοίγοντας τα επουράνια,
και στο παιδί που ρωτά
"πού πάνε τα φύλλα που πέφτουν στο χώμα;"
απαντούν:
Πρὸς Θεσσαλονικεῖς A΄ Ἐπιστολῆς Παύλου τὸ ἀνάγνωσμα
στο φως
που ανοίγει προς όλα τα σημεία του ορίζοντα
και στο περβόλι ανθίζει τάφους με σταυρούς.
Και ας πέθανε ο πατέρας,
και ας περίμενε απ' έξω το κορίτσι,
 πεταλούδα σε άδειο γραμματοκιβώτιο.
Κι ενώ το δωμάτιο κλειστό,
νύχτα ερχόταν και προσπαθούσε να τον βρει
στον μυχό του κόλπου όπου εκβάλλει η ενδοχώρα,
κοιτώντας το ανοιχτό το πέλαγος που πήρε τον πατέρα.
Ποτέ δεν κατάλαβε 
ότι το πένθος σημαίνει νίκη και τρανή χαρά,
κι όταν φορτώναν στην αποβάθρα την σπορά,
σχολίαζαν το θέαμα οι γνωστικοί,
ερμηνευτές του ζωντανού ονείρου, 
έδειχαν πίσω ταφόπετρες με μάτια το χωριό
ανάμεσα στις υπερκείμενες στέγες των φυλλωμάτων
και στους υπόροφους θάμνους. Εκεί ανέρπει η μνήμη,
αφοσίωση και πίστη ο κισσός, 
όπως ακριβώς 
κάτω από την επιφάνεια κάνοντας βουτιά
στις θαλασσοσπηλιές όπου μοιρολογούν οι φώκιες,
στου αγιώνυμου Όρους τους κρυστάλλινους βράχους.
Εκεί συνταγή ψυχικής αρωγής για όποιον ελπίζει στη γη.
Τον ήλιο που δύει στη λεκάνη της μάνας,
και θρηνούν όσοι τον πίστεψαν γιατί σβήνει,
άλλη όμως δυνατότητα προσφέροντας τη νύχτα.
Να μας πας στον ουρανό,
να μας πας στα πρώτα μέρη,
φύσα όνειρο στερνό,

Είμαι ευτυχισμένος όταν ακούω μουσική
και κατοικώ στο παλιό φαρμακείο,
με τις πορσελάνες, τα φάρμακα, το λίγο φως.
Κάθομαι και ζυγίζω ποσότητες φαρμάκων και λέξεων
– εκτελώ πολλές φορές ανύπαρκτες συνταγές –
όμως δουλεύω με συνέπεια και υπομονή υποδειγματική.
Ακίνητος κοιτάζω πίσω από το θαμπό τζάμι τους περαστικούς.
 Περιμένω να ανοίξει η πόρτα, να ακουστεί το κουδουνάκι,
να σηκώσω με κόπο το ημίπληκτο πόδι μου, να το σύρω μέχρι την είσοδο
και να χαμογελάσω στον πελάτη. Όπως ανοίγει η πόρτα μπαίνουν μέσα άλλες εποχές – προηγούμενες και επόμενες – και χάνω για λίγο την ισορροπία μου. Τη βρίσκω αμέσως.
Αρχίζω να παιδεύω πάλι τη ζυγαριά και το σώμα μου. Χρόνια διανυκτερεύω. Έχω να κοιμηθώ χιλιάδες ώρες. Πίνω όλα τα φάρμακα (ποιήματα) που φτιάχνω και δεν λέω να πεθάνω. Μάλλον δυναμώνω. Φοράω το μαύρο παλτό, το μαύρο κεφάλι. Έξω χιονίζει, δεν ακούει κανείς.

Σάββατο 20 Οκτωβρίου 2012

Κλασικοί συνθέτες στην Οθωμανική Μακεδονία


Δημήτριος Στεργίου Λάλας (Μεγάροβο, 1844—Μοναστήρι, 1911) Μετά από σπουδές και καριέρα στη Γερμανία δίπλα στον Βάγκνερ, εγκαθίσταται και διδάσκει στη Θεσσαλονίκη το 1881. Το 1907 παίχτηκε το έργο του, Μακεδονικός παιάνας, στο Μακεδονικό χορό της στρατιωτικής λέσχη της Αθήνας από μπάντα 30 μουσικών της Ανακτορικής φρουράς, όπως αναφέρεται στο αρχείο Ίωνος Δραγούμη. Φεύγει από επιδημία χολέρας. (επικήδειος στην εφημερίδα Φως Μοναστηρίου). Το 1917 στη Θεσσαλονίκη σύμμαχοι Ιταλοί στρατιωτικοί μουσικοί ανακαλύπτουν τα χειρόγραφά του και πείθουν τους κληρονόμους να τα στείλουν στην Ιταλία να εκδοθούν, δίχως όμως να κρατηθούν αντίγραφα. Δυστυχώς, γερμανικό υποβρύχιο βυθίζει το ιταλικό πλοίο, και μας έμειναν ελάχιστα δείγματα, όπως το "Αγγελούδι του φτωχού παιδιού'', 1885, Οδησσό, και η "Σκήτη" (περισσότερα στην εφημερίδα Οδό της Καστοριάς)

σε στίχους Johann Nepomuk Vogl, ρομαντικού βιεννέζου ποιητή

Die Karthause/ Η Σκήτη
Einsam, raget die Karthause, Μονάχη υψώνεται η σκήτη,
finster blickend nach dem Thal. σκυθρωπή αντικρίζει την κοιλάδα.
Horch! Die Mönche singen eben Άκου! οι καλόγεροι ψάλλουν μόλις
drinnen, wieder den Choral. μέσα πάλι τον ύμνο.

Schlaf in Frieden, Κοιμού εν ειρήνη
bleicher Bruder, χλωμέ αδελφέ,
hast errungen  έχεις κερδίσει
nun die Ruh. τώρα την γαλήνη

Ein Bruder ist geschieden, Ένας αδελφός είναι από μας χωρισμένος,
legte nieder seinen Stab. απέθεσε κάτω το ραβδί του,
Und die andern, tragen singend και οι άλλοι, φέρνουν ψάλλοντας
seine Reste jetzt ins Grab. το λείψανό του τώρα στον τάφο.

Schlaf in Frieden, Κοιμού εν ειρήνη
bleicher Bruder, χλωμέ αδελφέ,
hast errungen  έχεις κερδίσει
nun die Ruh. τώρα την γαλήνη

Ach! mich dünket Αχ! μου φαίνεται
jene Finstern ετούτα τα σκοτάδια
sängen trauernd: θα τραγουδούσαν πένθιμα,
"Wärst es du!"  "Νά 'σουν (μαζί μας τώρα) εσύ!"

(google book 1841)
(Kartause/Karthause> Charterhouse> μοναστήρια, σκήτες στα Chartreuse Mountains στις γαλλικές Άλπεις, όπου Carthusian Order/ Καρτουσιανό τάγμα μοναχών, Καρτούσιοι)

περιελήφθη στον δωδεκάδισκο τόμο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας "Αντίς για όνειρο"

Αιμίλιος Ριάδης (Θεσσαλονίκη, 1880—Θεσσαλονίκη, 1935), γεννημένος Κου ή Χου (Khu) γιος Αυστροούγγρου χημικού-φαρμακοποιού Heinrich Khu από το Τέσεν της Σιλεσίας, στα σύνορα Τσεχίας-Πολωνίας, ίσως, λέει, ελληνικής καταγωγής: Χούης...(ο Ντίνος Κούης του Άρη, καμία σχέση μήπως;) και της Ελληνίδας γυναίκας του, σε δεύτερο γάμο, Αναστασίας Γρηγορίου-Νίνη, από το Βλαχολίβαδο Ολύμπου.  Μαθητής του Λάλα, το 1908 φεύγει για σπουδές στο Μόναχο και το Παρίσι, όπου τον κατέκτησε ο γαλλικός ιμπρεσιονισμός μελετώντας δίπλα στον Maurice Ravel (τον αποκαλούσε: "ο μεγαλοφυής μαθητής μου"). Στο Παρίσι συνδέθηκε τόσο με τον Claude Debussy (ο οποίος δήλωνε: "όπως ο ζωγράφος Ελ Γκρέκο ανάμεσα στους Ισπανούς, έτσι και ο μουσικός Ριάδης ανάμεσα στους Γάλλους απέδειξε με το παραπάνω ότι είναι από τους πιο σπάνια προικισμένους της γενιάς του") όσο και με τον Φλοράν Σμιτ, που τον χαρακτήριζε ως "Μουσσόργσκυ της Ελλάδος". Από αυτά βρήκα μόνο "le Mussorgsky de la Grèce". (Ο Μάριος Βάρβογλης για τον Ριάδη

Νανούρισμα σε λα ελάσσονα για βιολί και πιάνο, 1908.

Ρωμαίικοι χοροί, 1925: Καμπίσιος, Βουνίσιος, Θαλασσινός.

Ριάδης, εκ του Ελευθεριάδης, με αυτό υπέγραφε τα ποιήματά του, καμιά φορά όμως και ως Αἰμ. Κοῦ ή Αἰμ. Ἐρρ. Κοῦ:

"...Σε αυτό το έρημο ακρογιάλι 
βουβό απλώνεται της λευτεριάς το κύμα 
σ' αυτό το άχαρο, διαβάτη μου το μνήμα, 
κοιμούνται δυο παιδιά της αστραπής. 
Εδώ τριγύρω τους, στον τάφο τον ψυχρό τους 
κάτι πολύ τρανό αιθέρια φτερουγίζει 
και μυστικά με τ' αγεράκι ψιθυρίζει 
τους πόθους, τους παλμούς, τη σκέψη, τ' όνειρό τους, 
μια λέξη τρανή κι αγία: Μακεδονία".

(1905, μετά το θάνατο δύο μακεδονομάχων φίλων του)
Τάκης Καλογερόπουλος, Λεξικό της Ελληνικής μουσικής.

 ....στον Παύλο Μελά (και δεύτεροΎμνος της ΜακεδονίαςΒέρροια,
περισσότερα στην αναλυτική αναζήτηση στη Μουσική Βιβλιοθήκη και το αρχείο Ριάδη

Ατανάς Μπάντεφ (Πρίλαπος, 1860—Σόφια, 1908) σπούδασε στη Ρωσία δίπλα στους Μπαλακίρεφ και Ρίμσκι-Κόρσακοφ και δίδαξε μουσική σε διάφορα μέρη, ανάμεσά τους και το Βουλγαρικό Γυμνάσιο Θηλέων Θεσσαλονίκης. Κύριο έργο του η μελοποίηση της Λειτουργίας του Χρυσοστόμου (Zlatoustova Liturgia, Λειψία 1898). Οι ορθόδοξοι Βούλγαροι έρχονται αρχικά σε επαφή με την κλασική μουσική της Δύσης μέσω Ρωσίας και θρησκείας.

Aἰνεῖτε τὸν Κύριον ἐκ τῶν οὐρανῶν.

(Μπάντεφ σε διεθνές φεστιβάλ ορθόδοξης μουσικής)

Υ.Γ.
 με δυο διάσημους μαέστρους, τον εβραίο Maurice Abravanel,
γεννήθηκε το 1903 στη Θεσσαλονίκη και μετακόμισε στη Λωζάνη το 1909,
και τον Herbert von Karajan, ο προπάππους του Καραγιάννης, βλάχος κι αυτός,
από την Κοζάνη έφυγε το 1767 για την Βιέννη.